Teologia Objawienia

Koncepcje według M. Ruseckiego, modele według A. Dullesa i kategorie Objawienia

Jakkolwiek treść Objawienia już u początków chrześcijaństwa stanowiła przedmiot refleksji wiary, to jednak w dobie modernizmu, kiedy zaczęto kwestionować historyczność Objawienia, wykształciła się usystematyzowana refleksja nad jego treścią. We współczesnej teologii istnieje wiele definicji objawienia, a przez to mamy do czynienia i z pewną wielością modeli objawienia. Aktualnie mówi się o siedmiu koncepcjach objawienia i ich teologiczno-fundamentalnych implikacjach. M. Rusecki wylicza następujące koncepcje: 1. intelektualistyczna, 2. personalistyczna, 3. historiozbawcza, 4. transcendentalno-antropologiczna, 5. immanentna, 6. semejotyczna, 7. symbolowa [289].

Szerzej zaprezentujemy teraz główne modele objawienia wypracowane przez amerykańskiego teologa Avery’ego Dullesa [290], który od wielu lat przedmiotem swoich teologicznych dociekań uczynił temat objawienia i we współczesnej teologii wyspecyfikował pięć modeli objawienia.

W pierwszym modelu objawienie ujmowane jest jako doktryna. Wydarzenie objawienia jest rozumiane jako autorytatywna mowa Boga (locutio Dei auctoritativa). Istotą objawienia jest Boskie nauczanie (por. Hbr 1, 1) [291].

W drugim modelu objawienie to historia. Akt objawienia jest rozumiany jako działanie Boga w historii, faworyzujące Jego lud wybrany (magnalia Dei). Ten typ teologii objawienia prezentuje np. Psalm 66: „Przyjdźcie i patrzcie na dzieła Boga: dokonał dziwów pośród synów ludzkich!” (w. 5). Ten model objawienia możemy dostrzec w dorobku teologicznym Oscara Cullmanna, René Latourelle’a [292].

Trzeci model ukazuje objawienie jako doświadczenie wewnętrzne. Akt objawienia to oświecenie ludzkiego serca łaską Ducha Świętego. Objawienie zatem nie zostaje przekazane jedynie przez odkrywanie tajemnic ani jedynie przez wielkie dzieła Boga, który wyzwala, lecz prowadzi do uczestnictwa w Boskiej naturze (por. 2 P 1, 4). Istota tego rodzaju objawienia zawiera się nie w Boskim nauczaniu czy też w Boskiej interwencji, ale w wejściu Boga w duszę człowieka. Za twórcę tej koncepcji objawienia, nazywanej też autokomunikacją Boga, uważa się Romana Guardiniego i Karla Rahnera [293].

Czwarty model ujmuje objawienie jako dialektyczną obecność Boga w rzeczywistości świata. Wydarzenie objawienia zachodzi w osobie Jezusa z Nazaretu. Objawiciel i objawienie są tożsame. Jezus nie tylko mówi słowa Boga, ale sam jest Słowem (por. J 1, 1). Model objawienia jako dialektycznej obecności znajdujemy przede wszystkim w myśli teologicznej K. Bartha i R. Bultmanna [294].

Piąty model traktuje objawienie jako nową świadomość. Objawienie nadprzyrodzone nie jest obce człowiekowi, ono nie zostało najpierw zapisane w księdze, ale jest wpisane w ludzką naturę. Gratia non destruit sed perfi cit naturam – naucza św. Tomasz. Istota tak rozumianego objawienia jest pewnym „zagrożeniem”, które jest w człowieku od momentu stworzenia, objawienie to jako zagrożenie nie zniewala jednak ludzkiego sumienia, ale w wolności wyzwala w człowieku nową świadomość. Historia takiego objawienia zbiega się z ewolucją sumienia. Przyczynki do tej koncepcji dali P. Teilhard de Chardin, M. Blondel [295].

Prezentując modele objawienia, nie zatrzymujemy się jednak tylko na osiągnięciach filozoficzno-teologicznych, ale odwołamy się także do Pisma Świętego, skąd należy odczytać jego modele biblijne. Podobnie jak najrozmaitsze są słowa, które tworzą naszą mowę, tak też różne są media, środki, przez które ukazuje się Bóg. Dowodem tego są księgi Starego i Nowego Testamentu, które mówią o doświadczeniu Boga, Ducha czy Słowa (Logosu) w sposób pośredni czy bezpośredni [296]. Istnieją różne rodzaje teofanii. Bóg odsłania się w widzeniach, w objawieniach czy w snach. Wola Boża objawia się w nakazach prawa (np. Dekalog na górze Synaj). Prawo (Tora) uchodzi za wyraz woli Boga. Pismo Święte ukazuje również powołania i proroctwa, w których Bóg się odsłania. Stąd istotnym medium Bożego objawienia jest miejsce i słowo (hebr. dabar, w Nowym Testamencie – logos, por. Prolog św. Jana). Słowo może oznaczać przyrzeczenie, groźbę czy pouczenie. W związku z proroctwami wyłania się problem fałszywych proroków, których można jednak rozpoznać po tym, że nie sprawdzają się ich przepowiednie. Autentyczny prorok przemawia w imię Jahwe. Środkiem, którym posługuje się Bóg, jest historia. Jest to historia Jahwe z Jego ludem wybranym, jak i dzieje Jezusa. Trzeba tu wskazać jeszcze na tajemne objawienia, które są podane np. w księdze Apokalipsy św. Jana.

Wolno zatem orzec, że istnieje wiele sposobów (mediów), przez jakie Bóg przemawia i się objawia. We wczesnym chrześcijaństwie nie istniały większe trudności ze zrozumieniem objawienia, więcej: ówczesny człowiek był głęboko przekonany o ingerencji Boga i Jego działaniu w historii ludzkiej. Nie było specjalnej potrzeby, aby definiować objawienie. Współczesny problem – jak to już zostało zauważone wyżej – jest jednak trochę odmienny, gdyż pytamy się dzisiaj: czy Bóg objawił się w Jezusie Chrystusie?

Decydujące jest tutaj, iż w Nowym Testamencie właśnie tak jest ukazany Jezus – jako objawiający i objawiany. Jezus Chrystus jest objawieniem: Jego droga, słowo, postępowanie, Jego śmierć i zmartwychwstanie. Dzięki Apostołom dokonało się pełne mocy głoszenie osoby i dzieła Jezusa jako wydarzenia objawienia. W tym fakcie Nowego Testamentu ogniskuje się istota rozumienia objawienia. Potwierdza List do Hebrajczyków, iż wielokrotnie i na różne sposoby przemawiał niegdyś Bóg do ojców przez proroków, a w tych ostatecznych dniach przemówił do nas przez Syna (por. Hbr 1, 1). Tekst ten koncentruje się wyraźnie na Jezusie. Jednakże nie neguje tego, iż poza wydarzeniem Jezusa nie było żadnego innego objawienia.

Ta różnorodność sposobu ukazywania się, objawiania się Boga, którą przekazują księgi Pisma Świętego, znajduje swoje odbicie w aktualnych ujęciach objawienia, gdyż po prostu w źródłach biblijnych nie istnieje jednoznaczna postać objawienia. W związku z tym wyróżnia się trzy modele Objawienia: 1. model epifaniczny; 2. model informacyjno-teoretyczny; 3. objawienie jako samoudzielanie się Boga.

Z kolei wśród teologów zajmujących się problematyką Objawienia można wyróżnić takie oto główne kategorie jego klasyfikacji: kategorię apologetyczną myślenia przyczynowego Reginalda Garrigou-Lagrange’a, kategorię samointerpretacji Boga w ujęciu Karla Bartha, kategorię doświadczenia Geralda O’Collinsa, kategorię żywego i konkretnego samoobjawienia się Boga w Jezusie Chrystusie według Romana Guardiniego, kategorię znaku Mariana Ruseckiego, kategorię hermeneutyki Jürgena Werbicka, kategorię transcendentalnej estetyki Hansa U. von Balthasara, kategorię dziejów uniwersalnych Wolfh arta Pannenberga, kategorię samoudzielania Hansa Waldenfelsa. Naturalnie, można jeszcze tę listę wydłużać.

Podsumowując, należy stwierdzić, iż Objawienie stało się zasadą współczesnej teologii [297].