Czy proboszcz musi słuchać biskupa?

Obok proboszczów zwyczajnych, którym została powierzona parafia prawnie erygowana, spotykamy duszpasterzy prawnie zrównanych z proboszczami. Do tych drugich zaliczamy kapłana zarządzającego parafią tymczasową (zob. kan. 516 § 1) oraz administratora parafialnego (zob. kan. 540).

Na czele parafii stoi jeden proboszcz (parochus unicus). Prawo jednak zezwala na powierzenie parafii zespołowi kapłanów z moderatorem na czele, a więc niejako proboszczowi zespołowemu, działającemu solidarnie (zob. kan. 517 § 1). Nie wyklucza się możliwości zarządzania równocześnie kilkoma parafiami sąsiadującymi (zob. kan. 526 § 1).

Osoba prawna nie jest proboszczem

„Persona iuridica ne sit parochu” (kan. 520 § 1). Zasada ta zabrania łączenia parafii z osobą prawną w sposób pełnoprawny, czyli tzw. inkorporacji „pleno iure”, w wyniku czego sama osoba prawna byłaby proboszczem.

Kodeks Prawa Kanonicznego z 1917 r. nie wykluczał możliwości inkorporowania parafii w sposób pełnoprawny do osoby prawnej, np. do kapituły kanonickiej lub zakonu. Potrzebne jednak było zezwolenie Stolicy Apostolskiej. Parafia złączona z osobą prawną „pleno iure” nie przestawała być podmiotem prawa, jednakże zmieniała swój charakter; wtedy osoba prawna stawała się proboszczem habitualnym (parochus habitualis), sama zaś parafia nigdy nie wakowała. Bieżące funkcje duszpasterskie w imieniu osoby prawnej spełniał tzw. wikariusz aktualny (vicarius actualis). Już prawo posoborowe zabroniło ustanawiania proboszczów habituamych, ale tylko w odniesieniu do kapituł.

Jednakże biskup diecezjalny, nie zaś administrator diecezjalny, może za zgodą właściwego przełożonego powierzyć parafię kleryckiemu instytutowi zakonnemu lub kleryckiemu stowarzyszeniu życia apostolskiego, nawet erygując ją przy kościele instytutu lub stowarzyszenia, ale przy zachowaniu zasady, że jeden prezbiter będzie proboszczem parafii albo - gdyby duszpasterstwo powierzono solidarnie kilku kapłanom -moderatorem, o którym jest mowa w kan. 517 § 1 (kan. 520).

Ustawa zabrania łączenia parafii z osobą prawną w sposób pełnoprawny, nie zabrania zaś powierzania parafii instytutowi zakonnemu lub stowarzyszeniu życia apostolskiego, jeśli mają charakter klerycki, na zasadach ogólnych. Tego rodzaju powierzenie parafii, nie jest równoznaczne z ustanowieniem proboszcza habitualnego; proboszczem bowiem jest kapłan bądź zespół kapłanów duszpasterzujący pod kierunkiem moderatora, których kandydaturę biskup diecezjalny uzgodnił z właściwym przełożonym instytutu zakonnego lub stowarzyszenia życia apostolskiego.

Powierzenie parafii kleryckiemu instytutowi zakonnemu lub kleryckiemu stowarzyszeniu życia apostolskiego może mieć charakter trwały lub czasowy. W obydwu przypadkach powinno ono dokonać się na podstawie pisemnej umowy, zawartej między biskupem diecezjalnym i właściwym przełożonym instytutu lub stowarzyszenia, w której między innymi należy wyraźnie i szczegółowo określić zakres obowiązków i liczbę osób, która ma się oddać posłudze, oraz uregulować sprawy ekonomiczne (kan. 520 § 2).

Kto może zostać proboszczem?

Aby ktoś mógł ważnie zostać proboszczem, powinien mieć święcenia prezbiteratu (kan. 521 § 1).

Podobny wymóg kandydatowi na proboszcza stawiał Kodeks Prawa Kanonicznego z 1917 r. Dawniej jednak urząd proboszczowski mógł otrzymać duchowny, a więc także tonsurzysta (tonsura - wygolony krążek na ciemieniu [u księży]; wygolony duży krąg obejmujący niemal całą głowę [jak u niektórych zakonników, np. dominikanów, karmelitów]; akt postrzyżyn, jako część ceremonii przyjęcia do stanu duchownego, byleby w ciągu roku przyjął święcenia kapłańskie. Proboszcz, który nie miał święceń kapłańskich, spełniał obowiązki duszpasterskie przez wikariuszy.