Skąd się wzięli proboszczowie?

Historia urzędu proboszczowskiego jest ściśle związana z historią parafii. Rozpoczyna się ona od pojawienia się ośrodków duszpasterskich poza miastem biskupim, zwłaszcza przy tzw. kościołach chrzcielnych, kierowanych przez prezbiterów. Ośrodki takie, które dały początek parafiom, zaczęły coraz częściej pojawiać się od IV wieku; wcześniej były tylko diecezje z biskupami na czele, których wspomagali prezbiterzy i diakoni.

Kapłana, który stał na czele parafii, początkowo nazywano różnie: presbyter parochianus, parochitanus, parochialis, parochiensis, dioecesanus. Od VI wieku kapłana rządzącego kościołem chrzcielnym na wsi, sprawującego jednocześnie nadzór nad sąsiednimi kościołami filialnymi, nazywano archiprezbiterem. Od IX wieku rządcę parafii nazywano plebanem (plebanus), duszpasterzem (pastor), rektorem kościoła (rector ecclesiae); nazwy wywodzono z funkcji, jakie ten rządca pełni. Termin łaciński „parochus” na oznaczenie kapłana rządzącego parafią przyjął się powszechnie dopiero po Soborze Trydenckim. Termin ten, podobnie jak i „parolecia”, pochodzi od greckiego słowa „paroikia”; pierwotnie na gruncie rzymskim oznaczał on urzędnika, który sprawował opiekę nad gościną przybyszów, bądź dostawcę lub gospodarza. Polski termin „proboszcz” jest spokrewniony ze słowami łacińskimi „praepositus” i „propositus” oraz czeskim „probošt” i niemieckim „Propst”, oznaczającymi przełożonego, rządcę.

Proboszcz zawsze podlegał władzy biskupa diecezjalnego, jednakże powoływano go w różny sposób. Jeżeli kościół parafialny został wybudowany z inicjatywy i staraniem diecezji, proboszcza wybierało miejscowe duchowieństwo, niekiedy przy aprobacie wiernych danej parafii. Jeżeli kościół powstał dzięki fundacji jakiejś osoby fizycznej lub prawnej, kandydata na proboszcza mógł wyznaczać fundator. Proboszczem parafii złączonej z kościołem katedralnym lub kolegiackim początkowo był prepozyt kapituły, z czasem zaś obowiązki proboszczowskie kapituła zlecała jednemu z kanoników. Ogólnie nad obsadzeniem parafii czuwał biskup diecezjalny. Obsadzanie urzędu proboszczowskiego w niektórych sytuacjach było zastrzeżone Stolicy Apostolskiej.

W celu zapewnienia parafii właściwego kierownictwa Sobór Trydencki nakazał wyłanianie kandydatów na urząd proboszcza poprzez specjalny egzamin, który przyjął nazwę konkursu. Przeprowadzali go egzaminatorzy synodalni pod przewodnictwem wikariusza generalnego. Konkurs proboszczowski bliżej określili głównie PiusV i Benedykt XIV.

Wakat parafii biskup był obowiązany ogłosić publicznym edyktem oraz wezwać zainteresowanych wakującym probostwem do zapisania się na listę kandydatów i do stawienia się na odpowiedni egzamin. Ta forma egzaminu proboszczowskiego otrzymała nazwę konkursu specjalnego (concursus specialis). W niektórych krajach, zamiast konkursu specjalnego, wprowadzono konkurs ogólny (concursus generalis), który polegał na stwierdzeniu przydatności na urząd proboszczowski niezależnie od zawakowania konkretnej parafii. Kodeks Prawa Kanonicznego z 1917 r. podtrzymał zwyczaj przeprowadzania konkursu proboszczowskiego. Dopiero Sobór Watykański II, usuwając wszystko, co ograniczało swobodę biskupa diecezjalnego w nadawaniu urzędów parafialnych, zniósł przepisy o konkursie proboszczowskim.

Proboszcz, czyli kto?

Proboszcz jest pasterzem własnym powierzonej sobie parafii, sprawującym opiekę duszpasterską nad zleconą sobie wspólnotą z upoważnienia biskupa diecezjalnego, do współpracy z którym w posłudze Chrystusa jest powołany, wykonującym dla tejże wspólnoty misję nauczania, uświęcania i rządzenia, przy udziale także innych prezbiterów i diakonów oraz przy pomocy wiernych świeckich, zgodnie z przepisami prawa (kan. 519).

Powyższe określenie proboszcza, oparte na nauce Soboru Watykańskiego II, od dawniejszej definicji proboszcza różni się swoim aspektem teologicznym. Proboszcz nie jest beneficjatem „cum cura animarum”, lecz przede wszystkim pasterzem powierzonych sobie wiernych i współpracownikiem biskupa, mającym udział w biskupiej misji nauczania, uświęcania i rządzenia.

Proboszcz jest pasterzem (pastor) powierzonej sobie parafii. Być pasterzem - to znaczy sprawować posługę w stosunku do powierzonej sobie wspólnoty. Zadanie, jakie mają do spełnienia pasterze, jest prawdziwą służbą. Najwyższy Pasterz, Jezus Chrystus, powiedział o sobie, że nie przyszedł na świat, aby Mu służono, lecz by innym służyć.

Proboszcz jest pasterzem własnym (pastor proprius) powierzonej sobie cząstki diecezji. Znaczy to, że misja pasterska proboszcza nie jest doraźna i przypadkowa ani delegowana; do jej spełnienia został on powołany na podstawie uczestniczenia wraz z biskupem w kapłaństwie Chrystusa i powierzonego sobie urzędu.

Proboszcz jednak sprawuje swój urząd nie autonomicznie i bez żadnej zależności, lecz „sub auctoritate Episcopi dioecesani”, a więc z upoważnienia i pod zwierzchnictwem biskupa diecezjalnego, który jest rządcą Kościoła partykularnego na mocy prawa Bożego. To upoważnienie nie jest delegowaniem, lecz autorytatywnym dopuszczeniem do uczestnictwa w biskupiej władzy nauczania, uświęcania i rządzenia. „Wszyscy kapłani, zarówno diecezjalni jak i zakonni - stwierdza Sobór Watykański II -uczestniczą wraz z biskupem w jednym kapłaństwie Chrystusa i pełnią je, dlatego stanowią grono skrzętnych współpracowników biskupiego stanu”. Sobór jednak dodaje: „Ze szczególnego zaś względu współpracownikami biskupa są proboszczowie, którym jako właściwym pasterzom powierza się pieczę nad duszami w określonej części diecezji, pod jego zwierzchnictwem”. Proboszczowie wyraźniej niż inni prezbiterzy reprezentują swojego biskupa w społeczności parafialnej. Proboszcz przy pomocy wikariuszy parafialnych i innych kapłanów związanych z parafią uobecnia biskupią posługę nauczania, uświęcania i rządzenia.

Proboszczowie, mimo uczestniczenia w urzędzie biskupim, który wywodzi się z prawa Bożego, i chociaż o biskupach i prezbiterach wspominają Dzieje Apostolskie, są z ustanowienia kościelnego, podobnie jak parafie. Błędne opinie w tej materii Kościół niejednokrotnie odrzucał.

Jaka Parafia, taki proboszcz

Rozróżniamy proboszczów miejscowych i personalnych, zależnie od rodzaju parafii, na której czele stoją. Proboszcz miejscowy (parochus loci) rządzi parafią terytorialną, natomiast proboszcz personalny (parochus personalia) - parafią personalną.

Można mówić o proboszczach diecezjalnych i zakonnych. Proboszcz diecezjalny wywodzi się z duchowieństwa diecezjalnego, natomiast proboszcz zakonny - z duchowieństwa zakonnego. Jeden i drugi otrzymuje swój urząd od biskupa diecezjalnego.

Obok proboszczów zwyczajnych, którym została powierzona parafia prawnie erygowana, spotykamy duszpasterzy prawnie zrównanych z proboszczami. Do tych drugich zaliczamy kapłana zarządzającego parafią tymczasową (zob. kan. 516 § 1) oraz administratora parafialnego (zob. kan. 540).

Na czele parafii stoi jeden proboszcz (parochus unicus). Prawo jednak zezwala na powierzenie parafii zespołowi kapłanów z moderatorem na czele, a więc niejako proboszczowi zespołowemu, działającemu solidarnie (zob. kan. 517 § 1). Nie wyklucza się możliwości zarządzania równocześnie kilkoma parafiami sąsiadującymi (zob. kan. 526 § 1).

Osoba prawna nie jest proboszczem

„Persona iuridica ne sit parochu” (kan. 520 § 1). Zasada ta zabrania łączenia parafii z osobą prawną w sposób pełnoprawny, czyli tzw. inkorporacji „pleno iure”, w wyniku czego sama osoba prawna byłaby proboszczem.

Kodeks Prawa Kanonicznego z 1917 r. nie wykluczał możliwości inkorporowania parafii w sposób pełnoprawny do osoby prawnej, np. do kapituły kanonickiej lub zakonu. Potrzebne jednak było zezwolenie Stolicy Apostolskiej. Parafia złączona z osobą prawną „pleno iure” nie przestawała być podmiotem prawa, jednakże zmieniała swój charakter; wtedy osoba prawna stawała się proboszczem habitualnym (parochus habitualis), sama zaś parafia nigdy nie wakowała. Bieżące funkcje duszpasterskie w imieniu osoby prawnej spełniał tzw. wikariusz aktualny (vicarius actualis). Już prawo posoborowe zabroniło ustanawiania proboszczów habituamych, ale tylko w odniesieniu do kapituł.

Jednakże biskup diecezjalny, nie zaś administrator diecezjalny, może za zgodą właściwego przełożonego powierzyć parafię kleryckiemu instytutowi zakonnemu lub kleryckiemu stowarzyszeniu życia apostolskiego, nawet erygując ją przy kościele instytutu lub stowarzyszenia, ale przy zachowaniu zasady, że jeden prezbiter będzie proboszczem parafii albo - gdyby duszpasterstwo powierzono solidarnie kilku kapłanom -moderatorem, o którym jest mowa w kan. 517 § 1 (kan. 520).

Ustawa zabrania łączenia parafii z osobą prawną w sposób pełnoprawny, nie zabrania zaś powierzania parafii instytutowi zakonnemu lub stowarzyszeniu życia apostolskiego, jeśli mają charakter klerycki, na zasadach ogólnych. Tego rodzaju powierzenie parafii, nie jest równoznaczne z ustanowieniem proboszcza habitualnego; proboszczem bowiem jest kapłan bądź zespół kapłanów duszpasterzujący pod kierunkiem moderatora, których kandydaturę biskup diecezjalny uzgodnił z właściwym przełożonym instytutu zakonnego lub stowarzyszenia życia apostolskiego.

Powierzenie parafii kleryckiemu instytutowi zakonnemu lub kleryckiemu stowarzyszeniu życia apostolskiego może mieć charakter trwały lub czasowy. W obydwu przypadkach powinno ono dokonać się na podstawie pisemnej umowy, zawartej między biskupem diecezjalnym i właściwym przełożonym instytutu lub stowarzyszenia, w której między innymi należy wyraźnie i szczegółowo określić zakres obowiązków i liczbę osób, która ma się oddać posłudze, oraz uregulować sprawy ekonomiczne (kan. 520 § 2).

Kto może zostać proboszczem?

Aby ktoś mógł ważnie zostać proboszczem, powinien mieć święcenia prezbiteratu (kan. 521 § 1).

Podobny wymóg kandydatowi na proboszcza stawiał Kodeks Prawa Kanonicznego z 1917 r. Dawniej jednak urząd proboszczowski mógł otrzymać duchowny, a więc także tonsurzysta (tonsura - wygolony krążek na ciemieniu [u księży]; wygolony duży krąg obejmujący niemal całą głowę [jak u niektórych zakonników, np. dominikanów, karmelitów]; akt postrzyżyn, jako część ceremonii przyjęcia do stanu duchownego, byleby w ciągu roku przyjął święcenia kapłańskie. Proboszcz, który nie miał święceń kapłańskich, spełniał obowiązki duszpasterskie przez wikariuszy.

Tylko kapłan może ważnie otrzymać urząd proboszczowski, gdyż z urzędem tym jest związane pełne duszpasterstwo (zob. kan. 150). Z duszpasterstwa parafialnego nie można wyłączyć Eucharystii, która jest szczytem i źródłem kultu i całego życia chrześcijańskiego oraz znakiem i przyczyną sprawczą jedności ludu Bożego. Parafia, która byłaby pozbawiona kapłana, tym samym byłaby pozbawiona Eucharystii.

Jednakże w razie braku kapłanów nie wyklucza się udziału w pasterskiej posłudze parafialnej diakonów, a nawet wiernych świeckich, czy jakiejś wspólnoty osób (zob. kan. 517 § 2). Udział ten zakłada ścisłą łączność z biskupem i kapłanem kierującym działalnością pasterską.

Kandydat na proboszcza powinien ponadto odznaczać się nauką i dobrymi obyczajami, przejawiać gorliwość duszpasterską i inne cnoty, a także mieć przymioty wymagane prawem powszechnym lub partykularnym do opiekowania się daną parafią (kan. 521 § 2).

Wymogi te są przepisane do godziwości nominacji proboszczowskiej. Może je przepisywać prawo nie tylko powszechne, lecz także partykularne, przy czym mogą one być zróżnicowane, zależnie od rodzaju i charakteru parafii.

Aby można było kandydatowi powierzyć urząd proboszcza, należy przekonać się o jego zdatności w sposób określony przez biskupa diecezjalnego, także za pomocą egzaminu (kan. 521 § 3).

Zdatność kandydata na urząd proboszcza można stwierdzić zwykle w dwojaki sposób: przez odpowiednie dochodzenie, które ma wykazać dobre obyczaje, gorliwość duszpasterską, cnoty i wymagane przymioty tegoż kandydata, oraz przez specjalny egzamin, który ma wykazać jego wiedzę i formację duszpasterską. Dochodzenie jest zbędne, jeśli biskup diecezjalny rzeczywiście dobrze zna swoich kapłanów. Również specjalny egzamin nie wydaje się konieczny, jeśli kandydat jest znany ze swej formacji naukowej i duszpasterskiej. Szczegółowe przepisy dotyczące egzaminu proboszczowskiego wydaje biskup diecezjalny.

Od kiedy do kiedy?

Proboszcz powinien się cieszyć stałością i dlatego należy go mianować na czas nieokreślony. Biskup diecezjalny może go mianować na czas określony, jeśli zezwala na to dekret Konferencji Biskupów (kan. 522).

Stałość (stabilitas) na stanowisku proboszczowskim nie jest równoznaczna z nieusuwalnością (inamovibilitus) proboszcza. Proboszczom we własnych parafiach przysługuje taka stałość na stanowisku, jakiej wymaga dobro dusz. Dobro dusz domaga się, aby działalność pasterska proboszcza była owocna; jeśli działalność ta jest szkodliwa, a nawet bezowocna bez winy proboszcza, biskup może takiego proboszcza albo usunąć z urzędu, albo przenieść na inne stanowisko proboszczowskie, gdzie będzie mógł podołać swoim obowiązkom. Sobór Watykański II zniósł dotychczasowy podział proboszczów na usuwalnych (parochi amovibiles) i nieusuwalnych (parochi inamovibiles), przyznając wszystkim proboszczom jednakową stałość. Biskup nie może dowolnie i bez dostatecznej przyczyny usuwać bądź przenosić proboszczów. Jednakże stałość na stanowisku proboszczowskim nie może biskupowi utrudniać troski o zapewnienie wiernym dobra duchowego.

Przy usuwaniu i przenoszeniu proboszczów obowiązuje specjalna procedura kanoniczna (zob. kan. 1740-1752).

Kto mianuje proboszcza?

Powierzenie urzędu proboszczowskiego, przy zachowaniu przepisu kan. 682 § 1, przysługuje biskupowi diecezjalnemu. Dokonuje się ono przez swobodne nadanie, chyba że komuś przysługuje prawo prezentacji lub wyboru (kan. 523).

Dekret nominacyjny proboszczowi wystawia biskup diecezjalny, nie zaś wikariusz generalny lub biskupi, chyba że otrzymali specjalne zlecenie. Gdyby nominacja dotyczyła członka instytutu zakonnego, kandydaturę należałoby uzgodnić z właściwym przełożonym (zob. kan. 682 § 1).

Prowizja urzędu proboszczowskiego jest niezależna (collatio libera). Oznacza to, że biskup diecezjalny nie tylko nadaje tytuł, lecz także niezależnie wyznacza osobę kandydata na proboszcza. Prawo jednak nie wyklucza prowizji zależnej (collatio necessaria); dopuszcza bowiem wyznaczenie osoby kandydata na proboszcza poprzez prezentację lub wybory.

Prawo posoborowe zniosło wszelkie przywileje nie obciążające, które ograniczały swobody biskupa diecezjalnego przy nadawaniu urzędów, zwłaszcza duszpasterskich. Niektóre jednak przywileje, np. w postaci prawa prezentacji (zob. kan. 158-163) lub prawa wyboru (zob. kan. 165-179), przetrwały jako prawa nabyte (zob. kan. 4).

Parafię wakującą biskup diecezjalny powinien powierzyć temu, kogo, po rozważeniu wszystkich okoliczności, uzna za zdatnego do wypełnienia w niej posługi parafialnej, z wykluczeniem wszelkiego względu na osobę. Aby urobić sąd o zdatności kandydata, biskup powinien wysłuchać zdania dziekana oraz przeprowadzić odpowiednie dochodzenie, wysłuchując w razie potrzeby opinii niektórych prezbiterów i wiernych świeckich (kan. 524).

W okresie wakatu stolicy biskupiej lub niemożności sprawowania urzędu przez biskupa diecezjalnego administrator diecezjalny i inny tymczasowy rządca diecezji może:

- instytuować lub zatwierdzić prezbiterów, którzy na parafie zostali
prawnie prezentowani lub wybrani;
- mianować proboszczów, jeśli stolica biskupia wakuje bądź zachodzi
niemożliwość sprawowania urzędu przez biskupa diecezjalnego od roku
(kan. 525).

Proboszcz powinien sprawować duszpasterstwo parafialne tylko w jednej parafii. Jednakże z powodu braku kapłanów lub innych okoliczności można temuż proboszczowi powierzyć opiekę duszpasterską nad kilkoma sąsiednimi parafiami (kan. 526 § 1).

W tej samej parafii może być tylko jeden proboszcz, ewentualnie moderator ustanowiony zgodnie z przepisem kan.. 517 § 1. Nie dopuszcza się zwyczaju przeciwnego oraz odwołuje się wszelki przywilej przeciwny (kan. 526 § 2).

Nominacja to za mało

Kto został promowany do sprawowania opieki duszpasterskiej nad parafią, tę opiekę przejmuje i jest obowiązany ją wykonywać od chwili objęcia parafii w posiadanie (kan. 527 § 1).

A więc sama nominacja nie daje proboszczowi władzy w powierzonej mu parafii. Pełną władzę pasterską proboszcz otrzymuje z chwilą objęcia parafii w kanoniczne posiadanie.

Proboszcza wprowadza w posiadanie ordynariusz miejscowy lub delegowany przez niego kapłan, zachowując sposób określony prawem partykularnym lub zwyczajem prawnym. Jeśli jednak zachodzi słuszna przyczyna, tenże ordynariusz może dyspensować od zachowania tego sposobu; w takim razie dyspensa podana do wiadomości parafii zastępuje objęcie w posiadanie (kan. 527 § 2).

Proboszcz więc nie może objąć parafii w posiadanie własną powagą, lecz musi być wprowadzony w jej posiadanie przez ordynariusza miejscowego lub jego delegata, którym najczęściej, na mocy prawa partykularnego, jest dziekan. Sposób wprowadzenia proboszcza jest określony prawem partykularnym lub zwyczajem prawnym. Gdyby warunki miejscowe uniemożliwiały lub utrudniały dokonanie wprowadzenia, ordynariusz miejscowy mógłby to wprowadzenie zastąpić udzieleniem dyspensy. Dokonać wprowadzenia i dyspensować od niego może wikariusz generalny, ewentualnie wikariusz biskupi.

Objęcie parafii w posiadanie powinno się odbyć w obecności wspólnoty parafialnej. Powinno ono ukazać proboszcza jako wysłannika i zastępcę biskupa w tej cząstce diecezji, jaką jest parafia, oraz być okazją szczególną do złożenia Najwyższemu Pasterzowi podziękowania za dobro, jakiego doznaje lud Boży za pośrednictwem pasterzy Kościoła.

Ordynariusz miejscowy powinien określić czas, w którym należy objąć parafię w posiadanie. Po jego nieużytecznym upływie ordynariusz miejscowy może daną parafię ogłosić za wakującą, chyba że zaistniała słuszna przeszkoda w jej objęciu (kan. 527 § 3).

Dobro parafii domaga się, aby została ona powierzona i kanonicznie objęta w posiadanie bez zbytniej zwłoki.

Proboszcz obejmując parafię w posiadanie powinien wobec ordynariusza miejscowego lub jego delegata złożyć wyznanie wiary według formuły zatwierdzonej przez Stolicę Apostolską (zob. kan. 833 n. 6).

Co mu wolno a co musi?

Przepis kan. 519 określając proboszcza stanowił ogólnie, że do jego obowiązków należy posługa nauczania, uświęcania i rządzenia pasterskiego w odniesieniu do powierzonego sobie ludu Bożego. Obecnie o tych obowiązkach, a także o prawach proboszcza, będziemy mówić w sposób bardziej szczegółowy.

Posługa nauczania

Proboszcz jest obowiązany troszczyć się o to, aby przebywającym w parafii było głoszone słowo Boże w sposób pełny. Dlatego powinien:

- zabiegać o to, aby wierni świeccy byli pouczani o prawdach wiary, głównie przez głoszenie homilii w niedziele i święta nakazane oraz nauczanie katechetyczne;

- popierać dzieła, dzięki którym rozwijałby się duch ewangeliczny,
także w odniesieniu do sprawiedliwości społecznej;

- okazywać szczególną troskę o katolickie wychowanie dzieci i mło
dzieży;

- wszelkimi sposobami, korzystając także z pomocy wiernych, za
biegać o to, aby orędzie ewangeliczne dotarło również do tych, którzy za
niedbali religię bądź nie wyznają prawdziwej wiary (kan. 528 § 1)42.

Posługa uświęcania

Proboszcz powinien:

- troszczyć się o to, aby Najświętsza Eucharystia była centrum parafialnego zgromadzenia wiernych;

- usilnie pracować nad tym, aby wierni wzmacniali się przez pobożne uczestniczenie w sakramentach, zwłaszcza często przystępowali do sakramentów Najświętszej Eucharystii i pokuty;

- zabiegać, aby wierni modlili się, także w rodzinach, oraz świadomie i czynnie uczestniczyli w liturgii;

- pod władzą biskupa diecezjalnego kierować liturgią w swojej parafii oraz czuwać, aby nie wkradły się nadużycia (kan. 528 § 2).

Poznanie wiernych

Proboszcz, aby mógł należycie pełnić urząd pasterza, powinien postarać się poznać wiernych powierzonych swojej pieczy. W związku z tym jest obowiązany:

- wizytować rodziny, uczestnicząc w troskach wiernych, zwłaszcza ich niepokojach i smutkach, oraz umacniając ich w Panu, a także, jeśliby w czymś zaniedbali się, roztropnie ich upominając;

- szeroką miłością wspierać chorych, zwłaszcza bliskich śmierci, troskliwie wzmacniając ich sakramentami i polecając ich dusze Bogu;

- szczególną troską otaczać biednych, cierpiących, smutnych, wypędzonych z ojczyzny oraz przeżywających szczególne trudności;

- zabiegać o to, aby małżonkowie i rodzice mogli znaleźć pomoc dowypełnienia własnych obowiązków;

- troszczyć się o wzrost życia chrześcijańskiego w rodzinach (kan. 529 § 1).

Sam Chrystus pouczył, że istotną cechą dobrego pasterza jest jego znajomość swoich owiec. Jest rzeczą oczywistą, że owocnie można dusz-pasterzować tylko wśród wiernych, których się zna. Obowiązek proboszcza poznania swoich wiernych podkreślił Sobór Watykański II.

Proboszcz ma wiele sposobności do poznania swoich parafian. Każdy jego kontakt duszpasterski z wiernymi, np. w kościele, kancelarii parafialnej, sali katechetycznej, pozwala poznać w jakimś stopniu parafian. Jednakże prawo za najlepszy sposób poznania parafian uznaje wizytowanie rodzin. Wizyta ta w warunkach polskich przyjęła się głównie jako tzw. kolęda. Nie można jej spłycać, ograniczając ją do kilku pośpiesznie dokonanych formalności.

Znajomość parafian nie może być tylko teoretyczna, lecz powinna mobilizować do odpowiednich akcji duszpasterskich, przede wszystkim do otoczenia wszechstronną opieką chorych, biednych, cierpiących, nieszczęśliwych, potrzebujących. Odpowiednią opieką duszpasterską należy otoczyć małżonków, rodziców, rodziny. Proboszcz powinien parafian tak wychowywać, aby byli wyczuleni na duchowe i materialne potrzeby bliźnich, zwłaszcza w najbliższym otoczeniu.

Popieranie udziału wiernych świeckich w misji kościoła oraz wychowywanie do życia we wspólnocie parafialnej

Proboszcz powinien uznawać i wspomagać własny udział wiernych świeckich w misji Kościoła, popierając ich stowarzyszenia o celach religijnych. Powinien współpracować z własnym biskupem i prezbiterium diecezjalnym, zabiegając także o to, aby wierni mieli staranie o wspólnotę parafialną, czuli się członkami zarówno diecezji jak i całego Kościoła oraz uczestniczyli w rozwijaniu i podtrzymywaniu tej wspólnoty (kan. 529 § 2).

Proboszcz więc powinien tak wychowywać parafian, aby czuli się współodpowiedzialnymi za realizację misji Kościoła (zob. kan. 225) oraz za stan i rozwój własnej parafii, która jest częścią Kościoła partykularnego. Powinien też wyzwalać i wspomagać wszelkie inicjatywy wiernych świeckich zmierzające do celów religijnych 46. Cała działalność proboszcza powinna zakładać współpracę z własnym biskupem i prezbiterium diecezjalnym.

Czynności specjalne zlecone proboszczowi

Proboszczowi są zlecone specjalnie następujące czynności:

- udzielanie chrztu;
- udzielanie sakramentu bierzmowania tym, którzy znajdują się w niebezpieczeństwie śmierci, zgodnie z przepisem kan. 883 n. 3;
- udzielanie Wiatyku i namaszczenia chorych, z zachowaniem przepisu kan. 1003 § 2 i 3, oraz błogosławieństwa apostolskiego;
- asystowanie przy zawieraniu małżeństw i ich błogosławienie;
- odprawianie pogrzebów;
święcenie źródła chrzcielnego w okresie wielkanocnym, prowadzenie procesji poza kościołem oraz dokonywanie uroczystych poświęceń poza kościołem;
- Uroczystsze sprawowanie Eucharystii w niedziele i święta nakazane (kan. 530).

Czynności specjalnie zlecone proboszczowi (functiones specialiter pa-rocho commissae) to te, do których wykonywania jest on uprawniony i zobowiązany w obrębie swojej parafii, i których tylko od niego należy żądać. Nie są to jednak czynności zastrzeżone proboszczowi w tym sensie, iż żaden inny kapłan nie może ich wykonać. Proboszcz może wykonanie tych czynności zlecić innym. Wikariusz parafialny z racji swego urzędu jest zobowiązany do wspomagania proboszcza w posłudze parafialnej i zastępowania go (zob. kan. 548 § 2). Niekiedy prawo dopuszcza do niektórych czynności proboszczowskich innych kapłanów; np. na podstawie przepisu kan. 1003 § 2 i 3, w razie konieczności, każdy kapłan może udzielić sakramentu namaszczenia chorych.


(fragmenty książki ks. Tadeusza Pawluka "Prawo kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II" śródtytuły pochodzą od redakcji portalu Wiara.pl)