Czy proboszcz musi słuchać biskupa?

Tylko kapłan może ważnie otrzymać urząd proboszczowski, gdyż z urzędem tym jest związane pełne duszpasterstwo (zob. kan. 150). Z duszpasterstwa parafialnego nie można wyłączyć Eucharystii, która jest szczytem i źródłem kultu i całego życia chrześcijańskiego oraz znakiem i przyczyną sprawczą jedności ludu Bożego. Parafia, która byłaby pozbawiona kapłana, tym samym byłaby pozbawiona Eucharystii.

Jednakże w razie braku kapłanów nie wyklucza się udziału w pasterskiej posłudze parafialnej diakonów, a nawet wiernych świeckich, czy jakiejś wspólnoty osób (zob. kan. 517 § 2). Udział ten zakłada ścisłą łączność z biskupem i kapłanem kierującym działalnością pasterską.

Kandydat na proboszcza powinien ponadto odznaczać się nauką i dobrymi obyczajami, przejawiać gorliwość duszpasterską i inne cnoty, a także mieć przymioty wymagane prawem powszechnym lub partykularnym do opiekowania się daną parafią (kan. 521 § 2).

Wymogi te są przepisane do godziwości nominacji proboszczowskiej. Może je przepisywać prawo nie tylko powszechne, lecz także partykularne, przy czym mogą one być zróżnicowane, zależnie od rodzaju i charakteru parafii.

Aby można było kandydatowi powierzyć urząd proboszcza, należy przekonać się o jego zdatności w sposób określony przez biskupa diecezjalnego, także za pomocą egzaminu (kan. 521 § 3).

Zdatność kandydata na urząd proboszcza można stwierdzić zwykle w dwojaki sposób: przez odpowiednie dochodzenie, które ma wykazać dobre obyczaje, gorliwość duszpasterską, cnoty i wymagane przymioty tegoż kandydata, oraz przez specjalny egzamin, który ma wykazać jego wiedzę i formację duszpasterską. Dochodzenie jest zbędne, jeśli biskup diecezjalny rzeczywiście dobrze zna swoich kapłanów. Również specjalny egzamin nie wydaje się konieczny, jeśli kandydat jest znany ze swej formacji naukowej i duszpasterskiej. Szczegółowe przepisy dotyczące egzaminu proboszczowskiego wydaje biskup diecezjalny.

Od kiedy do kiedy?

Proboszcz powinien się cieszyć stałością i dlatego należy go mianować na czas nieokreślony. Biskup diecezjalny może go mianować na czas określony, jeśli zezwala na to dekret Konferencji Biskupów (kan. 522).

Stałość (stabilitas) na stanowisku proboszczowskim nie jest równoznaczna z nieusuwalnością (inamovibilitus) proboszcza. Proboszczom we własnych parafiach przysługuje taka stałość na stanowisku, jakiej wymaga dobro dusz. Dobro dusz domaga się, aby działalność pasterska proboszcza była owocna; jeśli działalność ta jest szkodliwa, a nawet bezowocna bez winy proboszcza, biskup może takiego proboszcza albo usunąć z urzędu, albo przenieść na inne stanowisko proboszczowskie, gdzie będzie mógł podołać swoim obowiązkom. Sobór Watykański II zniósł dotychczasowy podział proboszczów na usuwalnych (parochi amovibiles) i nieusuwalnych (parochi inamovibiles), przyznając wszystkim proboszczom jednakową stałość. Biskup nie może dowolnie i bez dostatecznej przyczyny usuwać bądź przenosić proboszczów. Jednakże stałość na stanowisku proboszczowskim nie może biskupowi utrudniać troski o zapewnienie wiernym dobra duchowego.

Przy usuwaniu i przenoszeniu proboszczów obowiązuje specjalna procedura kanoniczna (zob. kan. 1740-1752).