Kościół o bezrobociu: Wartość pracy ludzkiej

IV. Wezwanie do kreatywności
Inspirowani przez naukę społeczną Kościoła, jednoznacznie nazywamy bezrobocie złem, nieszczęściem, a nawet plagą i klęską społeczną (por. LE, n.18). Nie zatracamy jednak świadomości, jak zło trudny do rozwiązania jest to problem. Nie ma łatwych, jedynie słusznych i cudownych sposobów jego zlikwidowania. Mamy pełną świadomość tego, że wskazywanie technicznych metod rozwiązania problemu bezrobocia wykracza poza nasze kompetencje i nie należy do naszej misji. Jeżeli wypowiadamy się na tematy społeczne, to tylko w wymiarze moralnym, realizując zleconą Kościołowi przez Chrystusa misję ewangelizacji człowieka i świata. Narzędziem tej ewangelizacji jest nauka społeczna Kościoła, której podstawowe wartości, zasady i kryteria ocen pragniemy przypomnieć w kontekście polskiej rzeczywistości (por. CA, n. 53 - 55).
Na początku przestrzegamy przed łatwym, ale złudnym lansowaniem idei pełnego zatrudnienia, odgórnego zapewnienia każdemu miejsca pracy, co zawsze kończy się niewydolnością gospodarczą i niszczy etos pracy. Niegodne i napawające bólem są też wszelkie próby demagogicznego i instrumentalnego wykorzystywania tego bolesnego zjawiska w rozgrywkach i walkach politycznych, bez przedłożenia konkretnych propozycji zaradzenia temu złu społecznemu i podjęcia poważnych prób wprowadzenia ich w życie.
Chociaż moralna ocena bezrobocia w Polsce jest jednoznacznie negatywna, potrzeba postawy szukania zrozumienia skomplikowanych zjawisk społeczno - gospodarczych, szczególnie tych towarzyszących procesom głębokich, pozytywnych przemian ustrojowych, systemowych, strukturalnych i mentalnościowych w naszym kraju. Jednym z ich ubocznych produktów jest czasowe zwiększenie bezrobocia. Jednak to szukanie zrozumienia nigdy nie może oznaczać pogodzenia się z tym zjawiskiem czy obojętności wobec niego, gdyż byłoby to równoznaczne ze zgodą na degradację człowieka i negowałoby biblijną oraz chrześcijańską wizję pracy. Apelujemy do ludzi wierzących i wszystkich ludzi dobrej woli, by nie ulegali postawie rezygnacji; apelujemy by tę trudną sytuację społeczną wysokiego i ciągle wzrastającego bezrobocia - w jakiej znalazł się nasz kraj - potraktowali jako zdecydowane wezwanie do zaangażowania i kreatywności w poszukiwaniu nowych sposobów przezwyciężania tego społecznego i moralnego zła.
Mamy świadomość, że trudno jest wskazać jeden rodzaj lekarstwa na rozpowszechniającą się w Polsce chorobę bezrobocia, albowiem w zależności od miejsca i okoliczności ma ona różne przyczyny i różnorodną charakterystykę. Dlatego z wielkim uznaniem trzeba przyjmować wszelkie inicjatywy, podejmowane zarówno przez samych bezrobotnych, jak i przez pracodawców, związki zawodowe, organizacje społeczne, wszystkie społeczności pośrednie, w tym kościelne, a także przez państwo - w celu zaradzenia temu narastającemu problemowi społecznemu. Dzisiaj - może jak nigdy dotąd - przychodzi nam zdać egzamin z międzyludzkiej solidarności, budowanej ponad podziałami. Przecież chodzi o człowieka potrzebującego konkretnej pomocy, który pozbawiony jest miejsca pracy, a tym samym wielu możliwości moralnego, duchowego i materialnego rozwoju. Któż z nas - w imię podziałów ideologicznych - może przejść obojętnie obok brata i siostry w potrzebie?
Pragniemy w tym miejscu przypomnieć nauczanie społeczne papieża Pawła VI, które rzuca światło na rozważane przez nas kwestie i może stać się inspiracją w podejmowanych działaniach. "Wobec sytuacji tak różnych trudno jest (...) wypowiedzieć się jednoznacznie i wskazać rozwiązanie o wartości uniwersalnej - pisał Papież w liście „Octogesima adveniens”, z okazji 80. rocznicy ogłoszenia encykliki „Rerum novarum”. Zresztą nie jest to naszym zamiarem ani zadaniem. Do wspólnot chrześcijańskich należy obiektywna analiza sytuacji (...), wyjaśnienie jej w świetle niezmiennych wypowiedzi Ewangelii, sięgnięcie do zasad myślenia, do kryteriów osądu i dyrektyw działania zawartych w społecznym nauczaniu Kościoła, wypracowanym w ciągu dziejów (...) Zadaniem zatem wspólnot chrześcijańskich jest rozpoznać z pomocą Ducha Świętego - w jedności ze swymi biskupami, w dialogu z innymi braćmi - chrześcijanami oraz z wszystkimi ludźmi dobrej woli - jakie należy wybrać metody i jakie podjąć zadania, by dokonać koniecznych, a często bardzo pilnych, przemian społecznych, politycznych i ekonomicznych" (OA, n. 4). "Trzeba bowiem, aby (...) świeccy wiedzieli, że ulepszanie porządku doczesnego jest ich zadaniem. Jeśli rzeczą hierarchii jest nauczanie i autorytatywne wyjaśnianie praw i przykazań moralnych, którym w tej sprawie trzeba być posłusznym, to świeccy - nie czekając biernie na nakazy i wskazówki skądinąd - mają obowiązek przez śmiałe projekty i inicjatywy przepoić zmysłem chrześcijańskim nie tylko obyczaje i świadomość ludzi, ale również prawa i struktury społeczności świeckiej. Niechaj więc każdy zada sobie pytanie: co dotąd uczynił i co jeszcze winien zrobić. Nie wystarczy bowiem przypominać ludziom ogólne zasady, potwierdzać intencje, potępiać krzyczące niesprawiedliwości, wygłaszać śmiałe sądy prorocze: to wszystko będzie bez wartości, jeśli nie będzie temu towarzyszyć pełniejsze poczucie własnego obowiązku i konkretna działalność. Łatwiej jest bez wątpienia oskarżać innych o współczesne niesprawiedliwości niż zrozumieć, że nikt nie jest bez winy i że trzeba wymagać poprawy od siebie. Taka pokorna postawa, którą trzeba wysoko cenić, uwolni działalność chrześcijan od jakiegokolwiek rozgoryczenia i stronniczości, a także uchroni od zniechęcenia wobec tak olbrzymiego zadania" (OA, n. 48).

V. Co należy uczynić?
Pozostawiając ekspertom opracowanie konkretnych metod przezwyciężania bezrobocia - w oparciu o kompetencje zawodowe, a także respektowanie godności każdego człowieka - pragniemy podzielić się kilkoma propozycjami ogólnymi, wyprowadzonymi ze wskazań nauki społecznej Kościoła.
1. Na początku pragniemy zwrócić uwagę na moralny obowiązek udzielania pomocy ludziom, których spotkało nieszczęście bezrobocia: "Obowiązek świadczeń na korzyść bezrobotnych, czyli obowiązek wypłacania odpowiednich zasiłków niezbędnych dla utrzymania niezatrudnionych pracowników oraz ich rodzin, jest powinnością wynikającą z najbardziej podstawowej zasady porządku moralnego w tej dziedzinie - to znaczy z zasady powszechnego używania dóbr albo inaczej jeszcze i po prostu: z prawa do życia i utrzymania" (LE, n.18). Jest to szczególnie ważne wskazanie w sytuacji, jaka wytworzyła się w naszej Ojczyźnie, gdzie blisko 80% procent bezrobotnych nie ma prawa do zasiłku! Oprócz zaangażowania bezrobotnych, pracodawców i różnorodnych organizacji, w tym państwa, pojawia się tutaj szerokie pole działalności dla wolontariatu, który Kościół ceni, sprzyja mu, przyczynia się do jego rozwoju i zachęca wszystkich do udziału w nim. Szczególnie ludzie wierzący - na mocy wierności nakazowi danemu przez Chrystusa - powinni włączać się w tę posługę miłości, by nie pozostawić samemu sobie człowieka potrzebującego pomocy materialnej, duchowej, moralnej i profesjonalnej (por. CA, n. 49).
Jednakże pomoc finansowa dla ludzi dotkniętych bezrobociem powinna być traktowana jedynie jako środek doraźny. Nie rozwiązuje ona bowiem istoty problemu. Zapewnia tylko ludziom pozbawionym pracy i ich rodzinom podstawową bazę materialną, dzięki której mogą zaspokoić swoje podstawowe potrzeby. Pozamaterialne skutki bezrobocia - marginalizujące człowieka pozbawionego pracy i niszczące środowisko społeczne - nadal pozostają nierozwiązane. Dlatego stanowczo stwierdzamy, że chrześcijańskiej wizji człowieka i pracy nie można pogodzić z nową dwuklasowością społeczeństwa: stałymi zatrudnionymi i stałymi bezrobotnymi, choćby ci ostatni mieli zagwarantowane warunki bytowe. Trzeba zatem stale dążyć do takich rozwiązań, które umożliwiłyby wszystkim ludziom zdolnym do pracy godziwe zatrudnienie.