Religia i wartości w Traktacie UE

Zasada demokracji, podobnie jak zasada wolności, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz praworządności wymienione zostały już w art. 6 (F) ust. 1 Traktatu Amsterdamskiego. Podkreślanie znaczenia demokracji w procesie integracji zarówno wówczas, jak i obecnie związane jest z formułowanym często zarzutem o istnieniu deficytu demokracji w UE. Próbą zniwelowania tego deficytu są zapisy Tytułu VI TK o życiu demokratycznym Unii, w szczególności artykuły I-46 i I-47 o demokracji przedstawicielskiej i uczestniczącej. Przede wszystkim Unia przestrzega zasady równości swych obywateli (I-45). Jednym z głównych aspektów zasady demokracji jest gwarancja wszystkim obywatelom Unii prawa głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego w Państwie Członkowskim, w którym mają miejsce zamieszkania, na takich samych zasadach jak obywatele tego Państwa [art. 39 (II-99)] oraz analogicznego prawa głosowania i kandydowania w wyborach do władz lokalnych [art. 40 (II-100)]. Zgodnie z zasadą demokracji, decyzje Unii powinny być przyjmowane w sposób jak najbardziej otwarty i zbliżony do obywateli (art. I-46 ust. 3). Instytucje unijne powinny utrzymywać otwarty, przejrzysty i regularny dialog ze stowarzyszeniami przedstawicielskimi i społeczeństwem obywatelskim (art. I-47 ust. 2) i, ogólnie, zapewniać jawność i przejrzystość swoich prac (art. I-50). Ważnym novum przewidzianym w art. I-47 jest możliwość zwrócenia się do Komisji Europejskiej przez milion obywateli przynależących do znacznej liczby Państw Członkowskich z wnioskiem w sprawach, w odniesieniu do których, zdaniem obywateli, wykonanie Konstytucji wymaga aktu prawnego Unii.

Zasada równości, zapisana we wszystkich konstytucjach europejskich, oznacza równość wszystkich obywateli wobec prawa, a zatem zakaz zróżnicowanego traktowania takich samych stanów faktycznych. W szczególności odnosi się do kwestii równości mężczyzn i kobiet oraz zakazu dyskryminacji. W art. 21 ust. 1 (II-81) czytamy: "Zakazana jest wszelka dyskryminacja w szczególności ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religie lub przekonania, opinie polityczne lub wszelkie inne opinie, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualna". W ust. 2 dodany jest zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową, oznaczający zakaz preferowania własnych obywateli. W stosunku do art. 14 EKPC, art. 13 Traktatu o Wspólnocie Europejskiej, zastąpiony obecnie art. III-124, i art. 21 Karty poszerzyły zakres tego standardu prawnego o zakaz dyskryminacji z powodu niepełnosprawności, wieku i orientacji seksualnej. Zakaz dyskryminacji z uwagi na dziedzictwo genetyczne pojawił się w nawiązaniu do art. 11 Konwencji o Prawach Człowieka i Biomedycynie. Art. 23 (II-83) dotyczy bezpośrednio kwestii równości kobiet i mężczyzn. Czytamy w nim: "Należy zapewnić równość kobiet i mężczyzn we wszystkich dziedzinach, w tym w zakresie zatrudnienia, pracy i wynagrodzenia. Zasada równości nie stanowi przeszkody w utrzymywaniu lub przyjmowaniu środków zapewniających specyficzne korzyści dla osób płci niedostatecznie reprezentowanej". W szczególności, jak dowiadujemy się z wyjaśnienia, chodzi tu o równe traktowanie kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia, awansu zawodowego oraz warunków pracy. Stosowne narzędzia prawne w tej dziedzinie przewiduje art. III-214. Artykuły dotyczące zakazu dyskryminacji odczytywać trzeba w kontekście art. III-123 i III-124, które przyznają Unii prawo do ustanowienia ustawą europejską lub europejską ustawą ramową środków niezbędnych w celu zwalczania wszelkiej dyskryminacji w tych dziedzinach, w ramach kompetencji przyznanych Unii. Pełną ochroną przed dyskryminacją gwarantowaną we wspomnianych artykułach nie są objęci obywatele państw trzecich.