Religia i wartości w Traktacie UE

Kontrowersje zatem dotyczyły tego, czy publiczne przypomnienie o istnieniu religii i wadze, jaką odgrywa ona w życiu znaczącej grupy europejskich obywateli samo w sobie jest już aktem nietolerancji dla ludzi inaczej myślących, a przynajmniej naruszeniem zasady neutralności światopoglądowej, czy też wolność religijna obejmuje także prawo do wyrażania wiary w sferze publicznej, w tym również w obszarze prawa.

Spór zatem toczył się między dominującą w tradycji francuskiej zasadą pierwszeństwa negatywnego wymiaru wolności religijnej, a przeważającą w pozostałych państwach Unii tradycją pierwszeństwa wymiaru pozytywnego wolności religijnej. Warto zwrócić uwagę, że ta częściowa porażka związana była również z tym, że postulat odwołania do chrześcijaństwa postrzegany był często jako czysto katolicki. Wspierany był przez państwa, w których dominuje społeczność katolicka, podczas gdy, państwa o dominacji tradycji protestanckiej i prawosławnej zachowywały chłodny dystans. Porażka ta uświadamia nam znacznie ekumenizmu dla przyszłości Europy.

Stwierdzenie o połowicznym zwycięstwie ma jednak głębszy sens wówczas, gdy spojrzymy na omawiany spór w kontekście całego tekstu TK i tendencji rozwojowej prawa europejskiego.

Religia po raz pierwszy

W europejskim prawie traktatowym w całym procesie integracji, aż do tzw. "klauzuli kościelnej" w Traktacie Amsterdamskim, słowo "religia" czy "Kościół" w ogóle nie padało. Po Traktacie Amsterdamskim zaś, dyskusje nad stosunkiem do religijnego dziedzictwa rozgorzały w Europie w związku z preambułą Karty Praw Podstawowych UE (KPP), w której w różnych wersjach językowych użyto bądź odwołania do duchowego i moralnego dziedzictwa, bądź też, jak w tekście niemieckim, do duchowo-religijnego i moralnego dziedzictwa Europy. Jeśli zatem słowo "religia" zagościło na dobre w preambule TK, można uznać to za korzystną zmianę.

W tym kontekście także należy rozumieć głosy niektórych polityków chadeckich z krajów "starej Unii", podkreślających, że samo uczynienie religii i chrześcijaństwa tematem poważnej publicznej debaty jest złamaniem swoistego tabu, jakie panowało w instytucjach europejskich. Religia stała się znowu jednym z istotnych spornych tematów w europejskiej polityce.

Nie mamy wprawdzie gwarancji, że ów spór zakończy się pomyślnie dla ludzi wierzących i zamknie epokę swego rodzaju "nieuczciwej sekularyzacji", by użyć terminu zaproponowanego przez Jürgena Habermasa. Ważna jest jednak również sama zdolność środowisk chrześcijańskich do publicznej artykulacji swojego stanowiska.