Katechizm Płocki

Życie przeszczepione

Rozwój medycyny pozwala ratować życie w sytuacjach, które dotąd wydawały się beznadziejne. Taką szansą są przeszczepy. Co o tej nowej szansie dla życia mówi V przykazanie Dekalogu i nauka Kościoła?

1. Współcześnie dzięki postępowi medycyny możliwe staje się uratowanie życia i zdrowia ludzkiego w przypadkach, jeszcze do niedawna uznawanych za beznadziejne. „Urodziłem się po raz drugi. Mogłem normalnie funkcjonować, skończyć studia, mam żonę, dziecko, uprawiam biegi długodystansowe” – mówił po przeszczepie serca młody człowiek, który przedtem z powodu niewydolności mięśnia sercowego nie mógł chodzić, uczyć się, wykonywać żadnego większego wysiłku. Transplantacja narządów budzi jednak wiele wątpliwości moralnych. Czy jest ona dopuszczalna? A jeśli tak to w jakich sytuacjach? Co o przeszczepach mówi nauczanie Kościoła?

2. Katechizm Kościoła Katolickiego wskazuje na niebezpieczeństwa związane z transplantacją: „przeszczep narządów jest moralnie nie do przyjęcia, jeśli dawca lub osoby uprawnione nie udzieliły na niego wyraźnej zgody”, ale też pozytywnie odnosi się do przeszczepów, dopowiadając, że pod pewnymi warunkami przeszczep tkanek czy narządów jest „zgodny z prawem moralnym i może zasługiwać na uznanie, jeśli zagrożenia i ryzyko fizyczne i psychiczne ponoszone przez dawcę są proporcjonalne do pożądanego dobra u biorcy. Jest rzeczą moralnie niedopuszczalną bezpośrednie powodowanie trwałego kalectwa lub śmierci jednej istoty ludzkiej, nawet gdyby to miało przedłużyć życie innych osób”. (KKK 2296)

W encyklice „Evangelium Vitae” Jan Paweł II przypomniał, że „Stwórca powierzył życie człowieka jego odpowiedzialnej trosce nie po to, by nim samowolnie dysponował, ale by go mądrze strzegł oraz zarządzał nim wiernie i z miłością” (EV 76). Podkreślił również, że „na szczególne uznanie zasługuje oddawanie organów, zgodnie z wymogami etyki, w celu ratowania zdrowia, a nawet życia chorym, pozbawionym niekiedy wszelkiej nadziei”, umieszczając oddanie swojego organu na przeszczep wśród gestów heroicznych, które są „najbardziej uroczystym wysławianiem Ewangelii życia, ponieważ głoszą ją poprzez całkowity dar z siebie; są chwalebnym objawieniem miłości największej, która każe oddać życie za ukochaną osobę” (EV 86).

3. Zgodnie z prawem polskim pobieranie komórek, tkanek i narządów ze zwłok ludzkich jest możliwe wtedy, gdy osoba zmarła nie wyraziła sprzeciwu za życia. Sprzeciw ten można wyrazić w trojakiej formie: wpisu w centralnym rejestrze zgłoszonych sprzeciwów; oświadczenia pisemnego zaopatrzonego we własny podpis oraz oświadczenia ustnego złożonego w obecności co najmniej dwóch świadków w chwili przyjęcia do szpitala lub w czasie pobytu w szpitalu. Drugim warunkiem dopuszczalności transplantacji ze zwłok ludzkich jest stwierdzenie śmierci mózgowej, którą musi stwierdzić jednomyślnie komisja złożona z trzech lekarzy.

Rozwiązanie, wprowadzone w prawie polskim ustawą z 1995 r. nie jest uznawane przez Kościół za wystarczające, gdyż zasada domniemanej zgody, zakładanej przez ustawę, stoi w sprzeczności z określeniem Katechizmu, że dawca powinien wyrazić świadomą zgodę, a nie tylko nie wyrażać sprzeciwu (por. KKK 2296).

Pobieranie narządów od żywego dawcy może dotyczyć tylko i wyłącznie narządów parzystych (tzn. nerki, oka, płuca), czyli takich, które mają swój odpowiednik w organizmie i brak jednego z tych narządów nie spowoduje zagrożenia utraty życia lub trwałego kalectwa. Pobieranie narządów od osób żyjących traktowane jest przez Kościół jako dar bezinteresownej miłości bliźniego i należy uznać je za moralnie godziwe. Musi być jednak ono darem świadomym i odpowiedzialnym oraz nie nastawionym na osiągnięcie korzyści finansowych. Niemoralne jest także okaleczenie żywego dawcy w sytuacji, gdy możliwe byłoby uzyskanie materiału do przeszczepu od dawcy martwego.

4. Zapamiętajmy: „Przeszczep narządów jest zgodny z prawem moralnym, jeśli dawca wyraża zgodę i nie grozi mu zbyt duże niebezpieczeństwo i ryzyko. Szlachetny czyn oddawania narządów po śmierci może mieć miejsce wtedy, gdy została w całej pełni stwierdzona rzeczywista śmierć dawcy” (KomKKK 476).

Ks. Tomasz Wojtowicz