Tajne przez poufne

Prawo tylko penitenta?

Na tych dwóch przykładach – z Kalifornii i Luizjany – widać dwa główne problemy, jakie ma amerykańskie prawo świeckie z tajemnicą spowiedzi, pomimo uznawanego przez wszystkie stany tzw. przywileju pastoralnego. Pierwszy problem dotyczy ochrony dzieci. Z jednej strony jest naturalne, że działania prewencyjne są obowiązkiem każdego, kto ma wiedzę o już istniejących przypadkach przestępstw seksualnych lub o możliwości ich dokonania. Jeśli jednak ta wiedza została nabyta w czasie spowiedzi – kapłan jest zobowiązany do milczenia. Na to niektóre władze oraz część środowiska prawniczego nie chcą się zgodzić.

Drugi problem dotyczy tego, kto tak naprawdę jest podmiotem przywileju pastoralnego: czy obie strony komunikacji objętej ochroną, czyli penitent i spowiednik, czy tylko penitent lub tylko kapłan? Tu jest źródło największych napięć: tak jak w przypadku sprawy z Luizjany sędziowie w pierwszej instancji powoływali się na fakt, że skoro penitentka rezygnuje z tajemnicy, to kapłan też może być z niej zwolniony. Ksiądz Marek Jurzyk, wieloletni duszpasterz w Chicago, autor opracowania o prawnej ochronie tajemnicy spowiedzi w USA, trafnie zauważa, że wygrywa tu przekonanie prawników, iż w tajemnicy spowiedzi chodzi wyłącznie o prawo do tajemnicy osoby spowiadającej się, a nie o dobro samej instytucji spowiedzi czy o wolność wyznania spowiednika, którego obowiązuje tajemnica niezależnie od okoliczności.

Najlepszym przykładem tego nieporozumienia była sprawa ze stanu Oregon z lat 90. XX wieku. Oskarżony o brutalne morderstwo trzech kobiet Conan Wayne Hale znalazł się w więzieniu. Poprosił o wizytę księdza i spowiedź. Przyszedł do niego ks. Timothy Mockaitis z pobliskiej parafii. Kapłan nie wiedział, że spowiedź została… nagrana przez służby więzienia na zlecenie biura prokuratury. Sprawę nagłośniły lokalne media i wtedy ks. Mockaitis oraz diecezja zażądali zniszczenia nagrania i jego spisanych wersji. Prokurator odmówił, a kolejne sądy uznawały, że ani ksiądz, ani diecezja nie są stroną w sprawie. Dopiero federalny sąd apelacyjny przyznał częściowo rację duchownemu, także w kwestii naruszenia jego wolności religijnej. Problem jednak w tym, że sam penitent nie tylko nie domagał się zniszczenia nagrań, ale wręcz poprosił za pośrednictwem swojego adwokata, by posłużyły jako dowód w sprawie. Jak zauważa ks. Marek Jurzyk we wspomnianym opracowaniu, Conan Hale mógł działać z premedytacją i specjalnie „zamówić” sobie spowiedź i zgodzić się na jej nagranie, by potem użyć jej jako dowodu w sprawie.

Protestanci mają trudniej?

Ta sprawa pokazuje to, co jest największym problemem spowiednika w USA: tzw. przywilej pastoralny wprawdzie jest uznawany przez wszystkie stany, ale w razie rezygnacji z tajemnicy przez penitenta tylko niektóre stany gwarantują prawo do tajemnicy również duchownemu. W praktyce wszystko zależy od orzecznictwa w konkretnych sprawach. Katoliccy duchowni i tak mają, teoretycznie, więcej możliwości, by powoływać się na przywilej pastoralny niż duchowni protestanccy. Na początku XIX wieku, gdy ten przywilej dopiero się kształtował, w stanie Nowy Jork miały miejsce dwie podobne sprawy. W pierwszym przypadku chodziło o księdza katolickiego, który odmówił ujawnienia tożsamości złodzieja (w czasie spowiedzi złodziej oddał ukradzione rzeczy i poprosił spowiednika, by ten przekazał je właścicielowi). Sąd przyznał rację księdzu, uznając, że wymogi doktryny katolickiej nie pozwalają mu ujawnić niczego ze spowiedzi. Ale w bardzo podobnym przypadku, tyle że z udziałem pastora, sąd w tym samym stanie uznał, że duchownego nie obowiązuje tak ścisła tajemnica jak w przypadku katolickiego księdza. To był też jeden z powodów, dla którego przywilej pastoralny zaczęto rozszerzać na inne wyznania. Dziś, paradoksalnie, to katoliccy duchowni w wielu przypadkach muszą walczyć o prawo do odmowy zeznań, które mogłyby ujawnić tajemnicę spowiedzi.