Grekokatolicy: historia

Kościół greckokatolicki (unicki) powstał w wyniku unii brzeskiej (synod w Brześciu nad Bugiem), zawartej w 1596 r. między Kościołem katolickim a Kościołem prawosławnym. Nastąpiło wówczas połączenie dominującego na wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej Kościoła prawosławnego z Kościołem katolickim. Poza częścią duchowieństwa katolickiego unię brzeską poparli m.in. król Zygmunt III Waza i jego spowiednik ksiądz Piotr Skarga oraz duchowni prawosławni. Uznanie władzy papieża miało umożliwić biskupom prawosławnym dostęp do godności senatorów, przysługujący biskupom katolickim, duchowieństwo unickie zwalniało od podatków, a szlachtę i mieszczaństwo unickie równało w prawach ze szlachtą i mieszczaństwem katolickim.

W wyniku unii na wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej powstał Kościół greckokatolicki (unicki) zachowujący liturgię obrządku wschodniego (Msza św. w języku starocerkiewno-słowiańskim) i zawieranie małżeństw przez niższych rangą duchownych.

W 1618 r. w Witebsku doszło do rozruchów religijnych na tle konfliktu między unitami a prawosławnymi. Unitów bronił unicki arcybiskup połocki Jan Kuncewicz (Kunczyc), imię zakonne Jozafat (1580-1623), który popadł w spór z prawosławnym arcybiskupem M. Smotryckim. Jozafat Kuncewicz został podczas rozruchów zamordowany przez mieszczan przeciwnych unii. W 1642 r. papież Urban VIII beatyfikował Jozafata Kuncewicza; w 1867 r. Pius XI kanonizował go, Leon XIII zaś rozszerzył jego święto na cały Kościół katolicki.
W XVIII w. Kościół greckokatolicki przeżywał okres znacznego rozwoju. Po rozbiorach Polski na ziemiach przyłączonych do Rosji Kościół unicki był prześladowany. Swobodnie działał natomiast w zaborze austriackim. W 1774 r. Maria Teresa (1740-1780) nakazała unitów nazywać grekokatolikami jako wyraz równouprawnienia obrządków.

W II Rzeczypospolitej Kościół greckokatolicki liczył 3 mln wyznawców narodowości prawie wyłącznie ukraińskiej oraz mieszkających w województwach południowo-wschodnich: lwowskim, stanisławowskim, tarnopolskim i po części krakowskim. Składał się z trzech diecezji: lwowskiej, stanisławowskiej i przemyskiej, tworzących razem galicyjsko-lwowską prowincję kościelną, na czele której stał arcybiskup lwowski Andrej (Roman Maria Aleksander) hr. Szeptycki. W 1919 r. na Konferencji Episkopatu Greckokatolickiego podjęto decyzję o wprowadzeniu obowiązkowego celibatu.

W 1934 r. z obszaru diecezji przemyskiej utworzono - dekretem Stolicy Apostolskiej - administrację apostolską Łemkowszczyzny. Sytuację prawną Kościoła unickiego regulował konkordat Polski ze Stolicą Apostolską z 1925 r.

Po drugiej wojnie światowej Kościół greckokatolicki, który znalazł się na obszarze państwa radzieckiego, pod wpływem nacisków na synodzie we Lwowie w 1946 r. podjął rezolucję o unieważnieniu unii brzeskiej, odłączeniu się od Kościoła katolickiego oraz zjednoczeniu z rosyjskim Kościołem prawosławnym.