Wykluczeni: nie ma "biednych z wyboru"

  e.wydawnictwowam.pl S. Małgorzata Chmielewska: Sposób na (cholernie) szczęśliwe życie Kto w Polsce jest wykluczony?

Najłatwiej byłoby powiedzieć, że to wyłącznie bezdomni i nędzarze. Tymczasem to jest tylko fragment prawdy o polskich wykluczonych. Nasze społeczeństwo jest kastowe i podzielone. Ma klasy, do których należą ci, którym się powiodło, oraz ci, którzy z wszystkich systemów powypadali. Więc wykluczonymi są także ci ludzie, którzy balansują pomiędzy ubóstwem, biedą, z którą da się żyć, i nędzą. To są bardzo różne osoby. To są dzieci z rodzin bezrobotnych, to są dzieci z rodzin, w których jest ktoś uzależniony.

Młodzież?

Też. Młodzież, która urodziła się w wykluczonych rodzinach. Wystarczy przejechać się po miejskich osiedlach, żeby zobaczyć, z jaką skalą mamy do czynienia. To są ogromne rzesze młodzieży, dla której nie ma pracy. Włóczą się pomiędzy podwórkiem a supermarketem i nie ma dla nich żadnej nadziei, ponieważ tak naprawdę oni dobrze wiedzą, że my ich jako społeczeństwo nie potrzebujemy. Nie ma dla nich pracy, nigdy nie będą mieli własnego mieszkania.

Mamy taką rodzinę, gdzie jedna osoba pracuje, reszta jest niepełnosprawna. Człowiek ten pracuje w hucie, gdzie pensje wypłaca się niezbyt regularnie, bo huta ma przestoje. Pozostałe osoby mają niewysokie zasiłki stałe lub rentę socjalną. Z tego nie da się, zwłaszcza zimą, przeżyć, bo trzeba zapłacić za prąd, węgiel i tak dalej. Wykluczeni to nie tylko bezdomni, często są to ludzie chorzy i niepełnosprawni, którzy wydają pieniądze na leki i nie mają już potem na życie. Wykluczeni to też ci, którzy żyją obok nas, a my nie mamy świadomości, z jakimi problemami się borykają.

Mówi siostra, że nasze społeczeństwo jest podzielone i ma klasy. Jakie to są klasy?

Myślę, że nie powinniśmy mówić wyłącznie o polskim społeczeństwie, ale powinniśmy poszerzyć naszą dyskusję także o społeczeństwa zachodnie, które dla ekonomistów i socjologów funkcjonują jako tak zwane wysoko rozwinięte. Takie społeczeństwa, według mojej analizy dzielą się na cztery kategorie. Do pierwszej należą ci, którzy są ponad wszelkimi systemami. To jest niewielka grupa miliarderów, którzy są ponad strukturami państwowymi.

Druga kategoria to klasa średnia, która radzi sobie całkiem dobrze. Oby w Polsce było jej jak najwięcej, bo to oni tak naprawdę ciągną gospodarczo kraj. To są ludzie, któ­rych stać na wiele rzeczy, nie muszą się troszczyć o to, co włożą do garnka, mogą dobrze wyedukować swoje dzieci.

Trzecia kategoria to ludzie, którzy balansują na granicy. Nie są głodni, funkcjonują w systemie, stać ich na to, by pójść co jakiś czas do kina, ich dzieci nie mają kompleksów, bo mają ubrania. Nie stać ich jednak na odłożenie dużej ilości pieniędzy. To są ludzie, którzy żyją od pierwszego do pierwszego. Najlepszym rzeczownikiem określającym tę klasę jest skromność.

I czwarta grupa, która jest w każdym społeczeństwie, to są ludzie wykluczeni z życia kulturalnego, edukacyjnego, gospodarczego.

Jak się trafia do tej czwartej klasy?

Z różnych powodów. Są w niej ludzie, którzy się gorzej uro­dzili, nie mieli szans na lepszy start albo są po prostu słabsi, nie są w stanie odnaleźć się w bardzo skomplikowanym społeczeństwie, w którym trzeba już na starcie mieć pewne środki, żeby później wpaść w którąś z tych trzech wyż­szych kategorii. To ludzie upośledzeni umysłowo, chorzy, niepełnosprawni, ludzie, którym się w życiu przydarzyło jakieś nieszczęście lub podjęli jakieś głupie decyzje. To są ci, którzy żyją na marginesie, którzy nie widzą dla siebie żadnych szans; mamieni obietnicami społeczeństwa konsumpcyjnego, wiedzą, że tego nigdy w życiu nie osiągną.