Deklaracja o ludzkiej godności Dignitas infinita

 

Przypisy

[1] Św. Jan Paweł II, Anioł Pański z niepełnosprawnymi w kościele katedralnym w Osnabrück (16 listopada 1980): Insegnamenti III/2 (1980), s. 1232.

 

[2] Franciszek, Adhort. apost. Laudate Deum (4 października 2023), nr 39: L’Osservatore Romano (4 października 2023), s. III.

[3] W 1948 roku Organizacja Narodów Zjednoczonych przyjęła Powszechną Deklarację Praw Człowieka, składającą się z trzydziestu artykułów: Słowo „godność” pojawia się tam pięć razy, w strategicznych miejscach: w pierwszych słowach Preambuły i w pierwszym zdaniu Artykułu pierwszego. Ta godność jest określona jako „przyrodzona dla wszystkich członków wspólnoty ludzkiej” (Preambuła) oraz „Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw” (Artykuł 1).

[4] Patrząc tylko na epokę nowożytną, można zauważyć, jak Kościół stopniowo podkreślał znaczenie godności ludzkiej. Temat ten został rozwinięty w szczególności w encyklice Papieża Leona XIII Rerum novarum (1891), encyklice Papieża Piusa XI Quadragesimo anno (1931) i przemówieniu Papieża Piusa XII do uczestniczek Kongresu Włoskiej Katolickiej Unii Położnych (1951). Sobór Watykański II następnie szczególnie pogłębił tę kwestię, poświęcając jej cały dokument w Deklaracji Dignitatis humanae (1965), a także omawiając wolność człowieka w Konstytucji duszpasterskiej Gaudium et spes (1965).

[5] Św. Paweł VI, Audiencja generalna (4 września 1968): Insegnamenti VI (1968), s. 886.

[6] Św. Jan Paweł II, Przemówienie na III. Zgromadzeniu Plenarnym Episkopatu Ameryki Łacińskiej (28 stycznia 1979), III.1-2: Insegnamenti II/1 (1979), s. 202-203.

[7] Benedykt XVI, Przemówienie do członków Zgromadzenia Plenarnego Papieskiej Akademii Życia (13 lutego 2010): Insegnamenti VI/1 (2011), s. 218.

[8] Benedykt XVI, Przemówienie do członków spotkania Banku Rozwoju Rady Europy (12 czerwca 2010): Insegnamenti VI/1 (2011), s. 912-913.

[9] Franciszek, Adhort. apost. Evangelii gaudium (24 listopada 2013), nr 178: AAS 105 (2013), s. 1094, cytat wewnętrzny: Św. Jan Paweł II, Anioł Pański z niepełnosprawnymi w kościele katedralnym w Osnabrück (16 listopada 1980): Insegnamenti III/2 (1980), s. 1232.

[10] Franciszek, Enc. Fratelli tutti (3 października 2020), nr 8: AAS 112 (2020), s. 971.

[11] Tamże, nr 277: AAS 112 (2020), s. 1069.

[12] Tamże, nr 213: AAS 112 (2020), s. 1045.

[13] Tamże, nr 213: AAS 112 (2020), s. 1045, cytat wewnętrzny: Franciszek, Przesłanie do uczestników międzynarodowej konferencji „Prawa człowieka w świecie współczesnym: zdobycze, zaniedbania, wykluczenia” (10 grudnia 2018): L’Osservatore Romano (10-11 grudnia 2018), s. 8.

[14] Deklaracja Organizacji Narodów Zjednoczonych z 1948 roku została przetworzona przez następujące po niej Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych Organizacji Narodów Zjednoczonych z 1966 roku i Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z 1975 roku.

[15] Por. Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Godność i prawa osoby ludzkiej (1983), Wprowadzenie, 3. Kompendium katolickiego nauczania na temat godności ludzkiej znajduje się w Katechizmie Kościoła Katolickiego, w rozdziale zatytułowanym: „Godność osoby ludzkiej”, nr 1700-1876.

[16] Franciszek, Enc. Fratelli tutti (3 października 2020), nr 22: AAS 112 (2020), s. 976.

[17] Boecjusz, Contra Eutychen et Nestorium, c. 3: PL 64, 1344: „persona est rationalis naturae individua substantia”. Por. Św. Bonawentura, In I Sent., d. 25, a. 1, q. 2; Św. Tomasz z Akwinu, Summa Theologiae, I, q. 29, a. 1, resp.

[18] Ponieważ celem niniejszej Deklaracji nie jest sporządzenie wyczerpującego traktatu na temat pojęcia godności, dla zwięzłości wspomniano tutaj jedynie o tak zwanej klasycznej kulturze greckiej i rzymskiej, jako punkcie odniesienia dla pierwotnej chrześcijańskiej refleksji filozoficznej i teologicznej.

[19] Por. np. Cyceron, De Officiis I, 105-106: „sed pertinet ad omnem officii quaestionem semper in promptu habere, quantum natura hominis pecudibus reliquisque beluis antecedat […] Atque etiam si considerare volumus, quae sit in natura excellentia et dignitas, intellegemus, quam sit turpe diffluere luxuria et delicate ac molliter vivere quamque honestum parce, continenter, severe, sobrie» (Scriptorum Latinorum Bibliotheca Oxoniensis, ed. M. Winterbottom, Oxford 1994, s. 43). Tłum. pl.: „Lecz należy (dosł. odnosi się) przy całem zagadnieniu obowiązku zawsze mieć na myśli, o ile natura człowieka przewyższa bydło i inne zwierzęta […] A jeśli chcemy się zastanowić, jaka wyższość i godność jest w naturze ludzkiej, zrozumiemy także, jak brzydką jest rzeczą opływać w zbytek i żyć wygodnie, miękko, a jak pięknie (honestum) jest żyć oszczędnie, powściągliwie poważnie i trzeźwo” (Marcus Tullius Cicero, Wybór pism filozoficznych w tłumaczeniu i opracowaniu prof. Jana Szczepańskiego, De Officiis, Lwów 1928, s. 49-50).

[20] Por. Św. Paweł VI, Przemówienie podczas Pielgrzymki do Ziemi Świętej: Wizyta w Bazylice Zwiastowania w Nazarecie (5 stycznia 1964): AAS 56 (1964), s. 166-170.

[21] Wśród licznych odnośników por. np. Św. Klemens Rzymski, 1 Clem. 33, 4n: PG 1, s. 273; Teofil z Antiochii, Ad Aut. I, 4: PG 6, s. 1029; Św. Klemens Aleksandryjski, Strom. III, 42, s. 5-6: PG 8, s. 1145; Tamże, VI, 72, 2: PG 9, s. 293; Św. Ireneusz z Lyonu, Adv. Haer. V, 6, 1: PG 7, s. 1137-1138; Orygenes, De princ. III, 6,1: PG 11, s. 333; Św. Augustyn, De Gen. ad litt. VI, 12: PL 34, s. 348. De Trin. XIV, 8, 11: PL 42, s. 1044-1045.

[22] Św. Tomasz z Akwinu, Summa Theologiae, I, q. 29, a. 3, resp.: „persona significat id, quod est perfectissimum in tota natura, scilicet subsistens in rationali natura” (tłum. pol.: Św. Tomasz z Akwinu, Suma Teologiczna, tom 3, Londyn 1978, s. 23 [tłum. O. Pius Bełch OP]).

[23] Wystarczy wspomnieć Giovanniego Pico della Mirandola i jego dobrze znany tekst Oratio de hominis dignitate (1486).

[24] Dla żydowskiego myśliciela jak E. Levinas (1906-1995), człowiek jest określony przez swoją wolność, przy odkryciu, że jest nieskończenie odpowiedzialny za drugiego człowieka.

[25] Niektórzy wielcy myśliciele chrześcijańscy XIX i XX wieku, tacy jak św. J.H. Newman, bł. A. J.H. Newman, bł. A. Rosmini, J. Maritain, E. Mounier, K. Rahner, H.U. von Balthasar i inni, zdołali zaproponować wizję człowieka, która może prowadzić dialog z prądami myślowymi początku XXI wieku, niezależnie od ich inspiracji, nawet postmodernistycznych.

[26] Z tego powodu Powszechna Deklaracja Praw Człowieka „implicite sugeruje, że źródłem niezbywalnych praw człowieka jest godność każdej osoby ludzkiej”: Międzynarodowa Komisja Teologiczna, W poszukiwaniu etyki uniwersalnej: nowe spojrzenie na prawo naturalne (2009), n. 115.

[27] Por. Sobór Watykański II, Konst. duszp. Gaudium et spes (7 grudnia 1965), nr 26: AAS 58 (1966), s. 1046; cały pierwszy rozdział pierwszej części tej konstytucji (nr 11-22) jest poświęcony „Godności osoby ludzkiej”.

[28] Por. Sobór Watykański II, Dekl. Dignitatis humanae (7 grudnia 1965), n. 1: AAS 58 (1966), s. 929.

[29] Tamże, nr 2: AAS 58 (1966), s. 931.

[30] Kongregacja Nauki Wiary, Instr. Dignitas personae, nr 7: AAS 100 (2008), s. 863. Por. także                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      Św. Ireneusz z Lyonu, Adv. Haer. V, 16, 2: PG 7, s. 1167-1168.

[31] Skoro „przez wcielenie swoje [Syn Boży] zjednoczył się jakoś z każdym człowiekiem” (Sobór Watykański II, Konst. duszp. Gaudium et spes [7 grudnia 1965], nr 22: AAS 58 [1966], s. 1042), godność każdego człowieka jest nam objawiona przez Chrystusa w swojej pełni.

[32] Sobór Watykański II, Konst. duszp. Gaudium et spes (7 grudnia 1965), nr 19: AAS 58 (1966), s. 1038.

[33] Św. Jan Paweł II, Enc. Evangelium vitae (25 marca 1995), nr 38: AAS 87 (1995), s. 443, cytat wewnętrzny: Św. Ireneusz z Lyonu, Adv. Haer. IV, 20,7: PG 7, s. 1037-1038.

[34] W istocie Chrystus nadał ochrzczonym nową godność „dzieci Bożych”, por. Katechizm Kościoła Katolickiego, nr 1213, 1265, 1270, 1279.

[35] Sobór Watykański II, Dekl. Dignitatis humanae (7 grudnia 1965), nr 9: AAS 58 (1966), s. 935.

[36] Por. Św. Ireneusz z Lyonu, Adv. Haer. V, 6, 1. V, 8, 1. V, 16, 2: PG 7, s. 1136-1138. 1141-1142. 1167-1168; Św. Jan z Damaszku, De fide orth. 2, 12: PG 94, s. 917-930.

[37] Benedykt XVI, Przemówienie w Westminster Hall (17 września 2010): Insegnamenti VI/2 (2011), s. 240.

[38] Franciszek, Audiencja generalna (12 sierpnia 2020): L’Osservatore Romano (13 sierpnia 2020), s. 8, cytaty wewnętrzne: Św. Jan Paweł II, Przemówienie do Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych (2 października 1979), i Tenże, Przemówienie do Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych (5 października 1995), nr 2 (tłum. pol. Franciszek, Audiencja generalna [12 sierpnia 2020]: L’Osservatore Romano, wyd. pol., nr 9 [425] 2020, s. 12).

[39] Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instr. Dignitas personae (8 września 2008), nr 8: AAS 100 (2008), s. 863-864.

[40] Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Wolność religijna dla dobra wszystkich (2019), nr 38.

[41] Por. Franciszek, Przemówienie do członków Korpusu dyplomatycznego akredytowanego przy Stolicy Apostolskiej z okazji składnia życzeń noworocznych (8 stycznia 2024): L’Osservatore Romano (8 stycznia 2024), s. 3.

[42] Św. Jan Paweł II, Enc. Evangelium vitae (25 marca 1995), nr 19: AAS 87 (1995), s. 422.

[43] Franciszek, Enc. Laudato si’ (24 maja 2015), nr 69: AAS 107 (2015), s. 875, cytat wewnętrzny: Katechizm Kościoła Katolickiego, nr 339.

[44] Franciszek, Adhort. apost. Laudate Deum (4 października 2023), nr 67: L’Osservatore Romano (4 października 2023), s. IV.

[45] Tamże, nr 63: L’Osservatore Romano (4 października 2023), s. IV.

[46] Katechizm Kościoła Katolickiego, nr 1730.

[47] Benedykt XVI, Orędzie na 44. Światowy Dzień Pokoju (1 stycznia 2011), nr 3: Insegnamenti VI/2 (2011), s. 979.

[48] Papieska Rada Iustitia et Pax, Kompendium Nauki Społecznej Kościoła, nr 137.

[49] Franciszek, Enc. Fratelli tutti (3 października 2020), nr 109: AAS 112 (2020), s. 1006.

[50] Papieska Rada Iustitia et Pax, Kompendium Nauki Społecznej Kościoła, nr 137.

[51] Franciszek, Przemówienie do uczestników światowego spotkania ruchów ludowych (28 października 2014): AAS 106 (2014), s. 858.

[52] Franciszek, Enc. Fratelli tutti (3 października 2020), nr 107: AAS 112 (2020), s. 1005-1006.

[53] Sobór Watykański II, Konst. duszp. Gaudium et spes (7 grudnia 1965), nr 27: AAS 58 (1966), s. 1047.

[54] Tamże.

[55] Tamże.

[56] Por. Katechizm Kościoła Katolickiego, nr 2267 i Kongregacja Nauki Wiary, List do biskupów dotyczący nowej redakcji n. 2267 Katechizmu Kościoła Katolickiego na temat kary śmierci (1 sierpnia 2018), nr 7-8.

[57] Franciszek, Enc. Fratelli tutti (3 października 2020), nr 269: AAS 112 (2020), s. 1065.

[58] Św. Jan Paweł II, Enc. Sollicitudo rei socialis (30 grudnia 1987), nr 28: AAS 80 (1988), s. 549.

[59] Benedykt XVI, Enc. Caritas in veritate (29 czerwca 2009), nr 22: AAS 101 (2009), s. 657, cytat wewnętrzny: Św. Paweł VI, Enc. Populorum progressio (26 marca 1967), nr 9: AAS 59 (1967), s. 261-262.

[60] Franciszek, Enc. Fratelli tutti (3 października 2020), nr 21: AAS 112 (2020), s. 976, cytat wewnętrzny: Benedykt XVI, Enc. Caritas in veritate (29 czerwca 2009), nr 22: AAS 101 (2009), s. 657.

[61] Franciszek, Enc. Fratelli tutti (3 października 2020), nr 20: AAS 112 (2020), s. 975-976. Por. również „Modlitwa do Stwórcy” na końcu tej encykliki.

[62] Tamże, nr 116: AAS 112 (2020), s. 1009, cytat wewnętrzny: Franciszek, Przemówienie do uczestników światowego spotkania ruchów ludowych (28 października 2014): AAS 106 (2014), s. 851-852.

[63] Franciszek, Enc. Fratelli tutti (3 października 2020), nr 162: AAS 112 (2020), s. 1025, cytat wewnętrzny: Franciszek, Przemówienie do członków Korpusu dyplomatycznego akredytowanego przy Stolicy Apostolskiej (12 stycznia 2015): AAS 107 (2015), s. 165.

[64] Franciszek, Enc. Fratelli tutti (3 października 2020), nr 25: AAS 112 (2020), s. 978, cytat wewnętrzny: Franciszek, Orędzie na 49. Dzień pokoju (1 stycznia 2016): AAS 108 (2016), s. 49.

[65] Franciszek, Przesłanie do uczestników VI „Forum de Paris sur la Paix” (10 listopada 2023): L’Osservatore Romano (10 listopada 2023), s. 7, cytat wewnętrzny: Tenże, Audiencja generalna (23 marca 2022): L’Osservatore Romano (23 marca 2022), s. 3.

[66] Franiciszek, Przemówienie do Konferencji Państw Stron Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (COP 28) (2 grudnia 2023): L’Osservatore Romano (2 grudnia 2023), s. 2.

[67] Por. Św. Paweł VI, Przemówienie do Organizacji Narodów Zjednoczonych (4 października 1965): AAS 57 (1965), s. 881.

[68] Św. Jan Paweł II, Enc. Redemptor hominis (4 marca 1979), nr 16: AAS 71 (1979), s. 295.

[69] Franciszek, Enc. Fratelli tutti (3 października 2020), nr 258: AAS 112 (2020), s. 1061.

[70] Franciszek, Przemówienie do Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych (14 czerwca 2023): L’Osservatore Romano (15 czerwca 2023), s. 8.

[71] Franciszek, Przemówienie podczas Światowego Dnia Modlitwy o Pokój (20 września 2016): L’Osservatore Romano (22 września 2016), s. 5.

[72] Por. Franciszek, Enc. Fratelli tutti (3 października 2020), nr 38: AAS 112 (2020), s. 983: „Dlatego też «przed prawem do emigracji trzeba realizować prawo do nieemigrowania, to znaczy do możliwości pozostania na własnej ziemi»”, cytat wewnętrzny: Benedykt XVI, Orędzie na 99. Światowy Dzień Migranta i Uchodźcy (12 października 2012): AAS 104 (2012), s. 908.

[73] Por. Franciszek, Enc. Fratelli tutti (3 października 2020), nr 38: AAS 112 (2020), s. 982-983.

[74] Tamże, nr 39: AAS 112 (2020), s. 983.

[75]  Benedykt XVI, Enc. Caritas in veritate (29 czerwca 2009), nr 62: AAS 101 (2009), s. 697.

[76] Franciszek, Enc. Fratelli tutti (3 października 2020), nr 39: AAS 112 (2020), s. 983.

[77] Warto w tym miejscu przypomnieć deklarację Pawła III na temat godności ludzi zamieszkujących ziemie „Nowego Świata”, zawartą w bulli Pastorale officium (29 maja 1537), w której stwierdza on – pod karą ekskomuniki – że mieszkańcy tych terytoriów „chociaż żyją […] poza łonem Kościoła […] nie są ani nie mogą być pozbawiani swojej wolności lub własności, ponieważ są ludźmi i dlatego są sposobni do [przyjęcia] wiary i do zbawienia” („licet extra gremium Ecclesiae existant, non tamen sua libertate, aut rerum suarum dominio […] privandos esse, et cum homines, ideoque fidei et salutis capaces sint”): DH 1495 (tłum. pol. Breviarium fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła, red. ks. I. Bokwa, Poznań 2007, s. 177).

[78] Franciszek, Przemówienie do uczestników Zgromadzenia Plenarnego Papieskiej Rady ds. Duszpasterstwa Migrantów i Podróżujących (24 maja 2013): AAS 105 (2013), s. 470-471.

[79] Franciszek, Przemówienie do Organizacji Narodów Zjednoczonych, Nowy Jork (25 września 2015): AAS 107 (2015), s. 1039.

[80] Franciszek, Przemówienie do grupy ambasadorów z okazji prezentacji listów uwierzytelniających (12 grudnia 2013): L’Osservatore Romano (13 grudnia 2013), s. 8.

[81] Franciszek, Przemówienie do uczestników międzynarodowej konferencji o handlu ludźmi (11 kwietnia 2019): AAS 111 (2019), s. 700.

[82] Dokument końcowy XV Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów (27 października 2018), nr 29.

[83] Franciszek, Enc. Fratelli tutti (3 października 2020), nr 23: AAS 112 (2020), s. 977, cytat wewnętrzny: Tenże, Adhort. apost. Evangelii gaudium (24 listopada 2013), nr 212: AAS 105 (2013), s. 1108.

[84] Św. Jan Paweł II, List do kobiet (29 czerwca 1995), nr 4: Insegnamenti XVIII/1 (1997), s. 1874.

[85] Tamże, nr 5: Insegnamenti XVIII/1 (1997), s. 1875.

[86] Katechizm Kościoła Katolickiego, nr 1645.

[87] Franciszek, Przemówienie podczas nabożeństwa maryjnego ku czci Matki Bożej z La Puerta (20 stycznia 2018): AAS 110 (2018), s. 329.

[88] Franciszek, Przemówienie do uczestników Zgromadzenia Plenarnego Kongregacji Nauki Wiary (21 stycznia 2022): L’Osservatore Romano (21 stycznia 2022), s. 8.

[89] Św. Jan Paweł II, Enc. Evangelium vitae (25 marca 1995), nr 58: AAS 87 (1995), s. 466-467. Na temat szacunku przynależnego ludzkim embrionom zob. Kongregacja Nauki Wiary, Instr. Donum vitae (22 lutego 1987): „Praktyka podtrzymywania przy życiu embrionów ludzkich w łonie lub w probówce, w celach doświadczalnych czy handlowych całkowicie sprzeciwia się godności ludzkiej” (I, 4): AAS 80 (1988), s. 82.

[90] Franciszek, Adhort. apost. Evangelii gaudium (24 listopada 2013), nr 213: AAS 105 (2013), s. 1108.

[91] Tamże.

[92] Franciszek, Przemówienie do członków Korpusu dyplomatycznego akredytowanego przy Stolicy Apostolskiej z okazji składnia życzeń noworocznych (8 stycznia 2024): L’Osservatore Romano (8 stycznia 2024), s. 3.

[93] Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instr. Dignitas personae (8 września 2008), nr 16: AAS 100 (2008), s. 868-869. Wszystkie te aspekty są dokładnie wymienione w Instrukcji ówczesnej Kongregacji Nauki Wiary pt. Donum vitae (22 lutego 1987): AAS 80 (1988), s. 71-102.

[94] Kongregacja Nauki Wiary, List Samaritanus bonus (14 lipca 2020), V, 4: AAS 112 (2020), s. 925.

[95] Por. tamże, V, 1: AAS 112 (2020), s. 919.

[96] Franciszek, Audiencja generalna (9 lutego 2022): L’Osservatore Romano (9 lutego 2022), s. 3.

[97] Por. przede wszystkim Franciszek, Enc. Fratelli tutti (3 października 2020), nr 18-21: AAS 112 (2020), s. 975-976: „Globalne odrzucenie”. Nr 188 tej encykliki dochodzi do identyfikacji pewnej „kultury odrzucenia”.

[98] Por. Franciszek, Przemówienie do uczestników konferencji zorganizowanej przez Papieską Radę ds. Krzewienia Nowej Ewangelizacji (21 października 2017): L’Osservatore Romano (22 października 2017), s. 8: „Bezradność należy do istoty człowieka”.

[99] Por. Franciszek, Orędzie na Międzynarodowy Dzień Osób Niepełnosprawnych (3 grudnia 2020): AAS 112 (2020), s. 1185-1186.

[100] Franciszek, Enc. Fratelli tutti (3 października 2020), nr 187-188: AAS 112 (2020), s. 1035-1036, cytat wewnętrzny: Tenże, Przemówienie w Parlamencie Europejskim, Strasburg (25 listopada 2014): AAS 106 (2014), s. 999 i Tenże, Przemówienie do rządzących i korpusu dyplomatycznego, Bangi – Republika Środkowoafrykańska (29 listopada 2015): AAS 107 (2015), s. 1320.

[101] Franciszek, Adhort. apost. Amoris laetitia (19 marca 2016), nr 250: AAS 108 (2016), s. 412-413, cytat wewnętrzny: Katechizm Kościoła Katolickiego, nr 2358.

[102] Franciszek, Przemówienie do członków Korpusu dyplomatycznego akredytowanego przy Stolicy Apostolskiej z okazji składnia życzeń noworocznych (8 stycznia 2024): L’Osservatore Romano (8 stycznia 2024), s. 3.

[103] Franciszek, Adhort. apost. Amoris laetitia (19 marca 2016), nr 56: AAS 108 (2016), s. 334.

[104] Tamże, cytat wewnętrzny: XIV Zwyczajne Zgromadzenie Ogólne Synodu Biskupów, Relatio finalis (24 października 2015), nr 58.

[105] Franciszek, Adhort. apost. Amoris laetitia (19 marca 2016), nr 286: AAS 108 (2016), s. 425.

[106] Katechizm Kościoła Katolickiego, nr 364.

[107] Dotyczy to również szacunku należnego ciałom zmarłych; por. np. Kongregacja Nauki Wiary, Instr. Ad resurgendum cum Christo (15 sierpnia 2016), nr 3: AAS 108 (2016), s. 1290: „Grzebiąc ciała wiernych zmarłych, Kościół potwierdza wiarę w zmartwychwstanie ciała i zamierza uwydatnić wysoką godność ludzkiego ciała, jako nierozłącznej części osoby, której historię to ciało współdzieli”. Bardziej kompleksowo, por. również Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Aktualne problemy eschatologii (1990), nr 5: „Człowiek powołany do zmartwychwstania”.

[108] Por. Franciszek, Enc. Laudato si’ (24 maja 2015), nr 155: AAS 107 (2015), s. 909.

[109] Franciszek, Adhort. apost. Amoris laetitia (19 marca 2016), nr 56: AAS 108 (2016), s. 344.

[110] Franciszek, Adhort. apost. Christus vivit (25 marca 2019), nr 88: AAS 111 (2019), s. 413, cytat wewnętrzny: Dokument końcowy XV Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów (27 października 2018), nr 23.

[111] Franciszek, Enc. Fratelli tutti (3 października 2020), nr 42: AAS 112 (2020), s. 984.

[112] Franciszek, Enc. Fratelli tutti (3 października 2020), nr 205: AAS 112 (2020), s. 1042, cytat wewnętrzny: Tenże, Orędzie na 48. Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu (24 stycznia 2014): AAS 106 (2014), s. 113.

[113] Franciszek, Anioł Pański (10 grudnia 2023): L’Osservatore Romano (11 grudnia 2023), s. 12.

[114] Por. Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Godność i prawa osoby ludzkiej (1983), nr 2.

[115] Franciszek, Enc. Fratelli tutti (3 października 2020), nr 195: AAS 112 (2020), 1038, cytat wewnętrzny: Tenże, Adhort. apost. Evangelii gaudium (24 listopada 2013), nr 274: AAS 105 (2013), s. 1130.

[116] Franciszek, Enc. Laudato si’ (24 maja 2015), nr 205: AAS 107 (2015), s. 928.