Bóg poza kościołem

W przeszłości bardzo różne funkcje pełnił też kościół św. Pawła Apostoła w Mediolanie. Świątynia zbudowana na przełomie wieków XVI i XVII z kultu została wyłączona w 1808 roku. Przez ponad 100 lat znajdował się tam magazyn, następnie odbywały się koncerty muzyki sakralnej. Przyszedł też czas na studio nagrań. Obecnie organizowane są tu wystawy artystów z różnych części świata, którzy realizują swoje projekty w nawiązaniu do historii, architektury świątyni. Przed dwoma laty wewnątrz tej pięknej świątyni amerykański artysta Asad Raza urządził kort tenisowy. O swoim pomyśle mówił wtedy tak: „Doświadczenie sztuki współczesnej w kościele jest zawsze fascynujące. Siła nowoczesności ożywia to, co antyczne, nadając rzeczom dawnym nowe funkcje”. Całą instalację nazwał „Untitled”, tłumacząc, że wszyscy widzowie są zaproszeni do gry na korcie tenisowym otoczonym architekturą i XV-wiecznymi freskami.

Nie gorszyć

Co robić, żeby nie doszło do tego typu nadużyć w związku z desakralizacją kościołów i ich nowym przeznaczeniem?

Po pierwsze, należy pamiętać, że w przypadku kościołów porzuconych lub takich, które straciły swoje symboliczne znaczenie, możliwa jest ich desakralizacja, ale nigdy profanacja – tłumaczy kard. Gianfranco Ravasi. Głos w sprawie desakralizacji świątyń zabrał też papież Franciszek. „Pozbycie się kościoła nie musi być pierwszym i jedynym rozwiązaniem, o którym należy myśleć; nigdy nie można tego dokonać, gorsząc wiernych” – stwierdził. Papież podkreśla jednak, że ostateczna decyzja o losie nieużywanego kościoła należy do biskupa miejsca. Jednocześnie zachęca, by taka decyzja była owocem zgodnej refleksji wewnątrz wspólnoty chrześcijańskiej i została podjęta w dialogu ze wspólnotą lokalną. Wytyczne mówią o konsultacji decyzji w szerszym gronie razem z ludem Bożym, biskupem, proboszczem, radą parafialną, zgromadzeniami zakonnymi, stowarzyszeniami i ruchami kościelnymi, wspólnotami oraz parafianami. Dokument zdecydowanie zaleca też, by w przypadku koniecznej desakralizacji kościoła jego nowe przeznaczenie nie godziło w duchową symbolikę obiektu i jego charakter. Stąd przekształcenie go w muzeum, bibliotekę czy np. czytelnię jest do przyjęcia, w przeciwieństwie do urządzenia tam na przykład restauracji czy pływalni.

Zalecana roztropność

Watykańska instrukcja wskazuje też na wagę formacji przyszłych kapłanów oraz nowych biskupów. Bo przecież brak właściwego przygotowania do zarządzania dobrami kulturalnymi oraz znajomości wartości i znaczenia historycznego dziedzictwa Kościoła może skutkować wieloma błędami, które są już często nie do naprawienia. Niechlubnym przykładem są tu pochopne działania niektórych duchownych, którzy w duchu źle odczytanej reformy liturgicznej Soboru Watykańskiego II usunęli, niestety często nieodwracalnie, dawne wyposażenie świątyń. Dlatego najnowsze wytyczne wskazują, by w przypadku desakralizacji kościoła meble i wyposażenie wnętrza odpowiednio zabezpieczyć, przenosząc do innej świątyni lub przechować w muzeum. Inaczej jest z ołtarzem, który po namaszczeniu nie traci już sakralnego charakteru i dlatego, jeśli nie może być przeniesiony do innego kościoła, należy go zniszczyć.

Jak często po opublikowane właśnie wskazania będą sięgać polscy duchowni, nie wiemy. Warto zadbać o to, by każdy kościół był autentycznym domem modlitwy. I miejscem, w którym mieszka Bóg. •

Owoc konferencji

Dokument Papieskiej Rady ds. Kultury jest pokłosiem międzynarodowej konferencji „Bóg już tu nie mieszka. Opuszczanie miejsc kultu i zintegrowane zarządzanie dziedzictwem kościelnym”. Obrady odbyły się 29 i 30 listopada 2018 roku na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie. Wzięło w nich udział ok. 300 osób z niemal 40 krajów. Obradom towarzyszyła międzynarodowa wystawa fotograficzna będąca owocem akcji #nonlongerchurches. Jej celem była dokumentacja na Instagramie zdjęć kościołów zdesakralizowanych lub przeznaczonych do innego użytku.