Bóg poza kościołem

W centrum pustki

Zmieniający się kontekst społeczno-duszpasterski, na który zwracają uwagę autorzy watykańskiego dokumentu, przynosi nowe wyzwania dla Kościoła katolickiego. Autorzy zwracają przede wszystkim uwagę na zmiany demograficzne zachodzące w wielu społeczeństwach jako skutek nowego rozmieszczenia się populacji i coraz większej mobilności osób. Zmienia się też stopień przynależności wiernych do danego terytorium i tradycyjnych instytucji kościelnych. „Z jednej strony centra historyczne miast, kiedyś bogate w świątynie (...), stają się miejscami niezamieszkanymi, z populacją wiernych w podeszłym wieku; z drugiej, wiele małych miejscowości, rozproszonych na terenach rolnych, dotyka głęboki niż demograficzny, do tego stopnia, że dla tamtejszych wspólnot chrześcijańskich utrzymanie tak wielu miejsc kultu i parafii stało się trudne” – czytamy w instrukcji.

Wyludnianie się centrów dużych miast to zjawisko zauważalne także w Polsce. Coraz częściej przestrzenie te pełnią funkcje głównie urzędnicze lub administracyjne. Stałych mieszańców i, co za tym idzie, wiernych po prostu ubywa. We Włoszech problem ten dobrze ilustruje Rzym z niezliczoną ilością kościołów i kaplic. Jak podkreśla kard. Gianfranco Ravasi, ponad połowa kościołów w centrum Wiecznego Miasta jest nieużywana. Dzięki turystom i pielgrzymom, którzy licznie odwiedzają Rzym, nie można jednak zmienić ich przeznaczenia. Dlatego tak wiele bezcennych zabytków sakralnych mogło przetrwać do dziś.

Jeden ksiądz, kościołów jedenaście

Na terenach mocno zurbanizowanych mamy do czynienia z coraz większą anonimowością, spadkiem praktyk religijnych i malejącym odsetkiem dominicantes (wiernych obecnych na niedzielnej liturgii w kościołach). Przekłada się to także na możliwości finansowe parafii i w konsekwencji – jak czytamy w dokumencie – na mniejszą potrzebę budowy nowych kościołów. Nie bez znaczenia jest też sytuacja duchownych, spośród których wielu jest już w podeszłym wieku, o spadku powołań kapłańskich nie wspominając. To wszystko prowadzi często do podjęcia trudnej decyzji o konsolidacji, integracji lub fuzji parafii, a czasem nawet do zamknięcia kościoła.

Nie są to wcale odosobnione przypadki. Wystarczy pojechać za Odrę, by przekonać się, że łączenie parafii to już dość powszechna praktyka. Pochodzący z diecezji legnickiej ks. Damian Samulski, proboszcz parafii w Großrinderfeld–Werbach, leżącej na terenie archidiecezji fryburskiej, opiekuje się aż 11 kościołami i kaplicami! Utrzymanie wszystkich w dobrym stanie jest ogromnym wyzwaniem. W wielu częściach Europy Zachodniej, np. we Włoszech, Szwajcarii czy Niemczech, żeby zapewnić wiernym możliwość skorzystania z sakramentów świętych, zwłaszcza spowiedzi, lub zagwarantować opiekę duszpasterską nad wiernymi w najważniejszych okresach liturgicznych w roku, miejscowi kapłani zmuszeni są szukać pomocy u innych. Kościoły są, ale duchownych brakuje.

Wcześniej duch, teraz ciało

Niedawno w Redbridge, w północnej części Londynu, wyłączony z kultu kościół z 1893 roku został przekształcony w 24-metrowej długości basen. Z zewnątrz ta zbudowana z czerwonych cegieł świątynia została wcielona do kompleksu sportowego Virgin Active. W miejscu ławek, konfesjonałów i ołtarza zamontowano najnowszej generacji urządzenia do uprawiania sportu. Są też wanny z hydromasażem i sauna. Wystrój wnętrza z drewnianym dachem, rzędami kolumn i ozdobionymi witrażami oknami jednoznacznie wskazuje, że nie jest to „zwyczajny” basen, lecz dawne miejsce kultu religijnego przekształcone w miejsce kultu ciała.