Ekumenizm w duszpasterstwie parafialnym

Do rozwoju współczesnego ekumenizmu przyczynił się Sobór Watykański II, który w Dekrecie o ekumenizmie mówi o „świętej tajemnicy jedności Kościoła w Chrystusie [...]. Największym wzorem i zasadą tej jedności jest jedność jednego Boga Ojca i Syna w Duchu Świętym w Troistości Osób”.

Od początku chrześcijaństwa wśród wyznawców Ewangelii dochodziło do nieporozumień, które prowadziły do podziałów, co z biegiem czasu spowodowało naruszenie jednego i jedynego Kościoła. Taki brak jedności Kościoła „jawnie sprzeciwia się woli Chrystusa, jest zgorszeniem dla świata, a przy tym szkodzi najświętszej sprawie przepowiadania Ewangelii wszelkiemu stworzeniu”. Istnieje jednak „święty plan pojednania wszystkich chrześcijan w jedności jednego i jedynego Kościoła Chrystusowego”. Duch Święty, który jest zasadą jedności Kościoła, tchnieniem łaski porusza rozdzielonych chrześcijan, napełniając ich „tęsknotą za zjednoczeniem”. Tęsknota ta zrodziła ruch ekumeniczny, ruch ku jedności, będący „łaską Bożą, daną przez Ojca w odpowiedzi na modlitwę Jezusa i błagania Kościoła, natchnionego przez Ducha Świętego”.

Ruch ekumeniczny, który rozpoczął się w drugiej połowie XVIII stulecia, pierwotnie miał za zadanie budowanie jedności podzielonych chrześcijan. Służyć temu miało podjęcie wspólnych działańi świadectwo wobec świata, przy odsunięciu spraw teologicznych i doktrynalnych na dalszy plan. Tak rozumiany ruch ekumeniczny nie trwał długo, chrześcijanie bowiem skonstatowali, że pojednanie między wyznaniami jest nie do pomyślenia bez dążenia do jedności na płaszczyźnie teologiczno-doktrynalnej, jedności, która wyraża się w międzywyznaniowym dialogu. Współczesny ekumenizm ten dialog prowadzi, a jego fundamentem jest zwrócenie się do modlitwy arcykapłańskiej Jezusa, będącej źródłem życia i tęsknoty wszystkich chrześcijan ku pełnej jedności: „[...] aby wszyscy stanowili jedno, jak Ty, Ojcze, we Mnie, a Ja w Tobie, aby i oni stanowili w Nas jedno, aby świat uwierzył, żeś Ty Mnie posłał. I także chwałę, którą Mi dałeś, przekazałem im, aby stanowili jedno, tak jak My jedno stanowimy. Ja w nich, a Ty we Mnie! Oby się tak zespolili w jedno, aby świat poznał, żeś Ty Mnie posłał i żeś Ty ich umiłował tak, jak Mnie umiłowałeś” (J 17, 20—23).

Ekumenizm z jednej strony ma na celu przywrócenie jedności chrześcijan, a z drugiej — odbudowanie jedności w „samej Rodzinie katolickiej”. Jest to dzieło odnowy i reformy Kościoła, by jego „życie wierniej i wyraźniej dawało świadectwo o tym, czego Chrystus nauczał i co ustanowił, a Apostołowie nam przekazali”. Termin „ekumenizm”, podobnie jak wszystkie jego warianty, z biegiem historii stał się nieostry, ma wiele znaczeń i konotacji. Współcześnie w słowie „ekumeniczny” przejawiają się dwie wzajemnie przenikające się treści: element uniwersalno-misyjny o zasięgu światowym oraz wszystko to, co dotyczy jedności Kościoła.

W Kościele katolickim termin „ekumenizm” nabrał pełnego wymiaru i znaczenia w trakcie przygotowań do Soboru Watykańskiego II i po Soborze, a dotyczy tego wszystkiego, co wiąże się z jednością Kościoła. Przed Soborem ekumeniczne otwarcie nie znajdowało uznania w oficjalnym nauczaniu Kościoła katolickiego. Pierwszy watykański dokument, w którym ruch ekumeniczny został uznany za przejaw działania Ducha Świętego, wydano w roku 1949. Tym dokumentem była instrukcja De motione oecumenica. Dotyczy ona między innymi pozwolenia wiernym Kościoła katolickiego na udział, wraz z innymi chrześcijanami, we wspólnych spotkaniach i modlitwach, biskupi zaś zostali w niej poproszeni i zachęceni do popierania ruchu ekumenicznego oraz do czuwania nad nim. W tym okresie, tu i ówdzie, uaktywniły się osoby, których celem było propagowanie idei jedności chrześcijan. Do takich postaci należał holenderski kardynał, arcybiskup Utrechtu, niewątpliwy symbol ekumenizmu, Johannes Willebrands, którego papież Benedykt XVI w depeszy kondolencyjnej skierowanej na ręce kard. Waltera Kaspera, przewodniczącego Papieskiej Rady do spraw Popierania Jedności Chrześcijan, nazwał „płomiennym propagatorem dzieła jedności chrześcijan i dialogu międzywyznaniowego.

Sobór Watykański II, podejmując wątek ekumenizmu, na pierwszy plan wysuwa zainteresowanie jednością: „[...] pod tchnieniem łaski Ducha Świętego wśród naszych braci odłączonych powstał i z dnia na dzień zatacza coraz szersze kręgi ruch zmierzający do przywrócenia jedności wszystkich chrześcijan. W tym ruchu ku jedności, który zwie się ruchem ekumenicznym, uczestniczą ci, którzy wzywają Boga w Trójcy Jedynego, a Jezusa wyznają Panem i Zbawcą [...]”. Dekret o ekumenizmie definiuje ruch ekumeniczny jako działania oraz przedsięwzięcia zmierzające do jedności chrześcijan.