List do pobratymców

List nie jest znany polskim historykom i prawdopodobnie jedyny jego egzemplarz znajduje się w Rzymie. Trafiłem na niego, przeglądając archiwum czeskiej sekcji Radia Watykańskiego, udostępnione mi dzięki pomocy Beaty Zajączkowskiej, współpracującej od lat z „Gościem” dziennikarki Radia Watykańskiego. Szukałem materiałów do studium na temat polityki wschodniej papieży Jana XXIII oraz Pawła VI. Jakież było moje zdumienie, kiedy wśród materiałów redakcyjnych, będących zapisem wyemitowanych przed laty audycji, natrafiłem na niezwykły dokument: oryginalny list prymasa Polski, skierowany, jak głosi jego tytuł, „Do naszych pobratymców w Czechosłowacji”. List napisany jest na papierze firmowym prymasa Wyszyńskiego i nosi datę: Rzym, 5 grudnia 1965 roku. Powstał więc tuż przed zamknięciem Soboru Watykańskiego II, które nastąpiło trzy dni później.

List nie jest podpisany. Z treści jednak wynika, że pisał, a raczej dyktował go osobiście prymas Polski. Prawdopodobnie kard. Wyszyński na pomysł jego napisania wpadł jesienią 1965 r., w trakcie pisania przez Episkopat Polski listów do biskupów na całym świecie, zapraszając ich do wzięcia udziału w uroczystościach Milenium Chrztu Polski. Najbardziej głośny stał się obszerny dokument skierowany do biskupów niemieckich, znany jako orędzie. List do Czechów i Słowaków ma inny charakter. Jest osobistą refleksją prymasa na temat wspólnoty dziejów narodów słowiańskich, umieszczoną w kontekście Milenium Chrztu Polski.

Za pośrednictwem kard. Berana?

Prawdopodobnie prymas Wyszyński przekazał list kard. Josefowi Beranowi, prymasowi Czech, który brał udział w ostatniej sesji Soboru Watykańskiego II. Miało to jednak miejsce w bardzo dramatycznych okolicznościach. Josef Beran, niezłomny świadek wiary, w czasie wojny aresztowany przez gestapo i więziony w niemieckich obozach koncentracyjnych, w 1946 r. został przez papieża Piusa XII mianowany metropolitą praskim. Ponieważ stawiał opór rozbijaniu Kościoła przez komunistyczną władzę, w 1949 r. internowano go i w odosobnieniu przebywał do 1963 roku. Później został umieszczony w domu starców w miejscowości Muka ov. W lutym 1965 r. Paweł VI mianował go kardynałem. Jednocześnie wysłał do niego z misją prałata Agostina Casarolego, podsekretarza w Kongregacji ds. Nadzwyczajnych, aby skłonił go do opuszczenia Pragi i przyjazdu do Rzymu. Miała to być jednak podróż tylko w jedną stronę. Prymas Czech nie mógł już wrócić do ojczyzny.

Kardynał Beran podporządkował się woli papieża. Później brał aktywny udział w ostatniej sesji soboru. Do historii przeszło jego wystąpienie „O wolności sumienia”, wzywające do poszanowania praw chrześcijan za żelazną kurtyną. Wiadomo, że w Rzymie spotykał się z kard. Wyszyńskim. Być może w trakcie ich rozmów powstał pomysł napisania tego listu. Ponieważ nie było żadnej możliwości prezentacji go w komunistycznej Czechosłowacji, zdecydowano, że będzie odczytany przed mikrofonami czeskiej sekcji Radia Watykańskiego, bardzo wówczas w Czechach i na Słowacji słuchanej, co irytowało komunistyczne władze.

Umiłowani pobratymcy

List zaczyna się bardzo znamiennym zwrotem „Umiłowani pobratymcy”. Prymas Polski zaznacza we wstępie, że „Polska katolicka zbliża się do Tysiąclecia swego chrztu”. W tym kontekście przypomina rolę, jaką w tym wydarzeniu odegrała żona Mieszka I „Dubrowka – zwana w Polsce Dąbrówką”. Jak pisze: „Jako chrześcijanka przyniosła swemu Małżonkowi swoją żywą wiarę, Ewangelię Chrystusową i Krzyż”. W dalszej części listu kard. Wyszyński wspomina „Potężną Postać św. Wojciecha, Biskupa Pragi, który jest czczony w Bazylice Prymasowskiej w Gnieźnie i tysięcznych miejscach i świątyniach całej Polski”. Prymas Polski przypomina Czechom i Słowakom, że imię św. Wojciecha zrosło się ze Stolicą Prymasowską w Gnieźnie, z miastem Gnieznem i metropolią gnieźnieńską, którą nazywano ongiś metropolią św. Wojciecha. Odwołuje się także do popularności imienia Wojciech w tych narodach. „Iluż Polaków nosi to imię” – pisze kard. Wyszyński. „Cześć św. Wojciecha tak bardzo rozpowszechniona w Czechach i na Słowacji, ściśle łączy ze sobą nasze Narody. Tym więcej, że przy Grobowcu św. Wojciecha powstała organizacja kościelna, Metropolia Gnieźnieńska z diecezjami: Gniezno, Wrocław, Kraków i Kołobrzeg, podczas sławnego Zjazdu Gnieźnieńskiego w roku Tysięcznym. Równie silnie rozwinięta jest w Polsce cześć Brata św. Wojciecha – pierwszego Arcybiskupa Gnieźnieńskiego, św. Radzima – Gaudentego. Te najstarsze wspomnienia ożywiamy w sobie dziś, gdy zbliżamy się do Tysiąclecia Chrztu Polski. Przez wspólnych świętych jednoczymy się uczuciami wdzięczności i chrześcijańskiej wspólnoty z Wami. Pragniemy zapewnić Was jak serdecznie modlimy się w intencji Czech i Słowacji, gdy przygotowujemy się do Wielkiego Te Deum Narodu Polskiego. Zapewniając Was, Drodzy Pobratymcy, o naszej czci braterskiej i o modlitwie w Waszej intencji, prosimy Was o pamięć przed Chrystusem i Jego Matką i o wsparcie modlitwą”.