Warunki dobrej modlitwy

Oczywiście przekonanie o własnych cnotach może zjawić się i na początku drogi, ale tam zwykle nasi bliźni szybko nam je korygują, na szczęście; tak pouczył pewnego brata jego mistrz duchowy w ślicznej opowieści. Pewien brat zapytał starca: Co mam robić, bo szarpie mnie pokusa próżnej chwały? Starzec na to: I słusznie, bo przecież to ty stworzyłeś niebo i ziemię! Brat słysząc to doznał skruchy, padł mu do nóg i zawołał: Wybacz mi: nic takiego nie zrobiłem! Starzec odrzekł: Jeżeli Ten, który je stworzył, przyszedł do nas w pokorze, to ty, który jesteś tylko błotem, z czego się pysznisz? Gdzież twoje dzieła, nieszczęśniku? (Nau 483)

Niemniej według Ojców błędem jest mniemać, że z biegiem czasu coraz mniej nam grozi przeszkód i trudności w modlitwie; że kiedy już się w niej dobrze wyćwiczymy, to niejako automatycznie będziemy wpadać w ekstazę. Abba Antoni powiedział do abba Pojmena, że takie oto jest wielkie dzieło człowieka: winę swoją na siebie zawsze brać przed Bogiem, a pokusy spodziewać się aż do ostatniego oddechu (4). Ten sam Antoni bywał czasem wręcz przerażony taką perspektywą: Powiedział abba Antoni: „Zobaczyłem wszystkie sidła nieprzyjaciela rozpostarte na ziemi, jęknąłem więc i powiedziałem: «A któż się im wymknie?» I usłyszałem głos mówiący do mnie: «Pokora» (7).” Aż wreszcie odkrył w takiej sytuacji głęboki i radosny sens: Ten sam powiedział: „Nikt nie może wejść do Królestwa Niebieskiego nie wypróbowany. Zabierz pokusy – rzecze – a nikt nie będzie zbawiony” (5).

To więc były pierwsze dwa warunki dobrej modlitwy: pokora i poprawne rozumienie tego, czym modlitwa jest. Ale istnieje jeszcze trzeci, bardzo ważny warunek: zgodność modlitwy z życiem. Mówił abba Mojżesz: „Jeśli postępowanie nie zgadza się z modlitwą, na próżno trudzi się taki człowiek” (17). Abba Nil wyjaśnia to w serii krótkich zdań:

Powiedział abba Nil: „Cokolwiek z zemsty uczynisz bratu, który cię skrzywdził, to wszystko stanie się dla ciebie przeszkodą w czasie modlitwy” (Nil 1).

Powiedział także: „Modlitwa jest dzieckiem łagodności i opanowania” (Nil 2).

Powiedział także: „Sprzedaj to, co posiadasz, i rozdaj ubogim (Mt 19,21), a wziąwszy swój krzyż zaprzyj się samego siebie (Mt 16,24), abyś mógł się modlić bez przeszkody” (Nil 4).

Powiedział także: „Cokolwiek zniesiesz cierpliwie jako mądry, to ci przyniesie owoc w czasie modlitwy” (Nil 5).

Powiedział także: „Jeśli chcesz modlić się jak należy, nie chowaj w duszy smutku: inaczej biegniesz na próżno” (Nil 6).

Powiedział także: „Nie pragnij, aby twoje sprawy tak się potoczyły, jak tobie wydaje się dobrze, ale tak, jak się podoba Bogu: a wtedy będziesz spokojny i wdzięczny na modlitwie” (Nil 7).

A więc do modlitwy przygotowuje życie: a w nim przede wszystkim cierpliwość, przebaczenie, wolność od przywiązań i poddanie się woli Bożej.

Jak konkretnie wyglądała modlitwa pustelników? Była oczywiście zróżnicowana. Trochę zależało od indywidualnych zdolności; czytamy o nowicjuszu, którego nauczono psalmu pierwszego (na pamięć, był jak większość analfabetą) i który powiedział: „Dosyć, to mi na razie wystarczy”, po czym odmawiał ten psalm przez cały rok, zastanawiając się nad jego treścią, a po roku przyszedł nauczyć się następnego. Normalnie jednak uczono się na pamięć całego psałterza, odmawiając część w stałych godzinach modlitwy, resztę przy pracy. Z tego odmawiania wersetów psalmów przy pracy urosła modlitwa jednego wezwania, dzisiaj zwana modlitwą Imienia Jezusa, w której powtarzano jeden tylko werset. Była także modlitwa prywatna, wewnętrzna; jej treści oczywiście nie znamy, musiała zresztą być inna u każdego w miarę zdolności i potrzeb; wiadomo jednak, że taki np. Arseniusz w sobotę wieczorem stawał do modlitwy zwrócony twarzą do wschodu i słońce zachodziło za jego plecami; a kończył tę modlitwę, gdy mu znowu zaświeciło w twarz. Mawiał, że pół życia zmarnował w świecie, więc drugą połową musi to Bogu nagrodzić.

*

Fragment książki „Sześć prawd wiary oraz ich skutki”

Siostra Małgorzata Borkowska OSB urodziła się w 1939 r. Studiowała polonistykę i filozofię na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz teologię na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Od 1964 jest benedyktynką w Żarnowcu. Autorka wielu prac historycznych, m.in. "Życie codzienne polskich klasztorów żeńskich w XVII i XVIII wieku", "Czarna owca", "Oślica Balaama", "Sześć prawd wiary oraz ich skutki", tłumaczka m.in. ojców monastycznych, felietonistka czasopism "Więź" i "Via Consecrata".