Warunki dobrej modlitwy

Pustelnikiem zostawał człowiek, który w ten sposób chciał faktycznie i nieodwołalnie wyrazić swój wybór Boga. Ktoś mógłby tu chcieć dopowiedzieć „wybór Boga jako najwyższej wartości” – ale nie bójmy się użyć lepszego słowa: wybór Boga jako swojej najwyższej miłości. ("Wartość" jest pojęciem bezosobowym, "miłość" możliwa jest tylko między osobami; to niby drobna różnica w słowach, ale nasze słowa kształtują nasza postawę i sposób myślenia, a nie ma głupszej rzeczy niż kobieta myśląca w kategoriach bezosobowych.)

Gdzie jest miłość, musi być kontakt. Ba, drobiazg! Kontakt z Niewidzialnym, gdy my jesteśmy cieleśni, ze Świętym, gdy my jesteśmy grzeszni? Czy jest w ogóle możliwy, a jeśli tak, czy ta świętość człowieka nie unicestwi? Czytamy, że żaden człowiek nie może zobaczyć Boga i zachować życie; a także: Kto śmiałby zbliżyć się do Mnie niepowołany? (por. Jr 30,21). Na to odpowiedź jest, z jednej strony, że gotowi jesteśmy dać za ten kontakt życie; a z drugiej, że jest on rzeczywiście niemożliwy bez powołania, to znaczy bez inicjatywy ze strony samego Boga; ale Bóg z taką inicjatywą do nas wyszedł i pozwala się poznawać, na razie jeszcze niejasno, jakby w odbiciu lustrzanym, ale obiecane mamy i pełne poznanie. Na tym się opiera możliwość modlitwy.

I okazuje się w praktyce, że ten modlitewny kontakt, którego tak pragniemy, wcale nie jest łatwy, albo może my go nie aż tak bardzo pragniemy, jak nam się wydaje. Abba Agatona bracia pytali: „Ojcze, która cnota lub dzieło jest najtrudniejsze ze wszystkich?” Odrzekł: „Wybaczcie – wydaje mi się, że nie ma trudu tak wielkiego jak modlitwa. Bo zawsze kiedy człowiek chce się modlić, nieprzyjaciele starają się mu przeszkadzać: wiedzą bowiem, że mu inaczej nic nie zrobią, a tylko gdyby go powstrzymali od modlitwy. I w każdym innym ćwiczeniu, jakiego by się człowiek podjął, jeśli jest wytrwały, zdobywa łatwość; w modlitwie zaś aż do ostatniego tchu potrzeba walki” (9).

Pokusy na tej drodze są bowiem liczne. Po pierwsze, nasza własna słabość i niepełna wola. Już apostołom wydawało się, że wierzą, i to z całego serca, a Pan Jezus mówił im: - Gdybyście mieli wiarę jak ziarnko gorczyczne… Mówiąc po polsku, powiedziałby zapewne: jak ziarnko maku. Otóż ważne jest to „gdybyście”: bo wbrew temu, co im się wydawało, nawet tak malutkiej nie mieli. Lewis wkłada w usta Starego Diabła uwagę, że ludzie o wiele mniej pragną zbliżenia się do Boga, niż im się wydaje, i często ku swemu przerażeniu otrzymują więcej, niż zamawiali. A św. Teresa Wielka mówi, że aby zacząć drogę ku Bogu, wystarczy – i tu śliczne zdrobnienie hiszpańskie: una determinacioncilla – „maleńkie zdecydowanie, odrobina zdecydowania”; ale jakże trudno nieraz nawet i o tę odrobinę. Człowiek wiecznie się boi, że Bóg mu zburzy porządek, do którego już przywykł i w którym się zagnieździł; i słusznie, bo nieraz rzeczywiście burzy. Abba Lot przyszedł do abba Józefa i powiedział: „Abba, jak umiem, tak wypełniam moją małą regułę co do oficjum, postu, modlitwy, rozmyślania, milczenia... Jak umiem, tak się staram o czystość myśli... Co mam jeszcze robić ponadto?” A starzec powstał i wyciągnął ręce do nieba, i jego palce stały się jakby dziesięć pochodni. I rzekł: „Jeśli chcesz, stań się cały jak płomień” (Józef 7). Niejeden woli dreptać w miejscu przez całe życie niż narazić się na ten płomień. A błogosławiony, jeżeli przynajmniej odkryje w sobie tę niechęć i razem z całą resztą swojej słabości ofiaruje ją Bogu.

Po drugie, błędne teorie, oparte najczęściej na jednostronnej (a dla naszej spaczonej natury wygodnej) interpretacji słów Pisma św. Do abba Lucjusza do Enaton przyszli kiedyś mnisi zwani euchitami; a starzec ich zapytał: „Jaką ręczną pracą wy się zajmujecie?” Odrzekli: „My pracy ręcznej nie tykamy, ale według słów apostoła modlimy się nieustannie”. I spytał starzec: „Czy nie jadacie?” Odpowiedzieli: „Owszem”. On rzekł: „Kiedy więc jecie, któż modli się za was?” I pytał dalej: „Czy nie sypiacie?” Odpowiedzieli: „Owszem”. A starzec na to: „Kiedy więc śpicie, któż modli się za was?” I nie mieli na to odpowiedzi. A on powiedział: „Wybaczcie mi, ale nie tak żyjecie, jak mówicie. A ja pokażę wam, że wykonując pracę ręczną, modlę się nieustannie. Bo trwając w obecności Bożej zwilżam sobie włókna palmowe; a siedząc i skręcając linę mówię: Zmiłuj się nade mną, Boże, w miłosierdziu swoim: w ogromie swej litości zgładź nieprawość moją”. I zapytał ich: „Czyż to nie modlitwa?” Odpowiedzieli: „Owszem”. On zaś mówił dalej: „I kiedy tak spędzę cały dzień na pracy i modlitwie, zarabiam mniej więcej szesnaście groszy: z tych dwa składam w bramie kościoła, a za resztę się utrzymuję. Ten zaś, kto weźmie tamte dwa grosze, modli się za mnie czy ja jem, czy śpię: a tak za pomocą Bożą wypełniam nakaz modlitwy nieustannej”. (Lucjusz, jedyny apoftegmat).