Z konfesjonałów do więzień

Ciszę sierpniowego wieczoru przerwał dźwięk przychodzącej wiadomości. Posługujący na co dzień w Australii zaprzyjaźniony ksiądz sięgnął po telefon. – To z kurii – powiedział. – Przesłali pismo, które nadeszło z Penitencjarii Apostolskiej w Rzymie w sprawie tajemnicy spowiedzi.

Zainteresowało mnie to, więc poprosiłem o możliwość przeczytania. Nota, podpisana przez kardynała Mauro Piacenzę oraz regensa Penitencjarii księdza prałata Krzysztofa Nykiela, zawierała podstawowe przypomnienia o nienaruszalności tajemnicy spowiedzi wobec prób jej naruszania, które nazwano w dokumencie pogwałceniem wolności Kościoła. Słusznie, choć opinia publiczna, w niewielkim stopniu zaznajomiona z tym, czym naprawdę jest spowiedź, dodatkowo zmanipulowana, niekoniecznie to rozumie. A nie mając odpowiedniej wiedzy i rozumienia, wyciągnie bardzo niewłaściwe wnioski.

Odpuszczają ci się grzechy

To była bardzo tajemnicza chwila. Moment, który wywołał wściekłość osób nieprzychylnych Jezusowi. Działo się to w Kafarnaum. Czterech ludzi przyniosło do Jezusa paralityka. Chory, który ewidentnie oczekiwał uzdrowienia bezwładnego ciała, usłyszał kategoryczne stwierdzenie Pana uzdrawiające bezwład jego duszy: „Odpuszczają ci się twoje grzechy”. Wywołało to oczywiście oburzenie uczonych, którzy stwierdzili, że doszło do bluźnierstwa – bo któż może odpuszczać grzechy oprócz jednego Boga? Mieli oczywiście rację co do tego, kto może grzechy odpuszczać. Nie wiedzieli jednak, że faktycznie zrobił to Bóg. Od tamtej chwili poprzez pozostawione Kościołowi słowa: „którym odpuścicie, są im odpuszczone” człowiek ma szansę na oczyszczenie swojej duszy z grzechu. I zawsze oczyszcza ją Bóg.

Intymne spotkanie

Spowiedź jest spotkaniem. Nie jest to jednak spotkanie człowieka z człowiekiem, lecz człowieka z Bogiem, grzesznika ze Źródłem Miłosierdzia. Intymność tego spotkania sięga głęboko do serca Boga i serca człowieka, ponieważ jej źródłem jest moment śmierci Chrystusa na krzyżu. Otwarty bok, krew, woda – przebite serce Boga do końca świata będzie już przestrzenią, w której każdy grzech może zostać zgładzony. Grzech wyznany drugiemu człowiekowi, w rzeczywistości zaś samemu Bogu.

Wyznanie, które słyszy kapłan, wskazuje, w którym kierunku powinien iść, pomagając penitentowi. Ale treść tego wyznania nie jest jego własnością, lecz własnością Boga, który działa w tym intymnym spotkaniu z duszą grzesznika. To nie spowiednik jest dysponentem wyznanych grzechów. One na zawsze pozostaną zamknięte w ścisłej relacji pomiędzy Bogiem i grzesznikiem. A raz wypowiedziane do ucha księdza, mają się zapaść jak w studnię bez dna. Dokładnie taką, jaką stanowi miłosierdzie Boga. To dlatego istnieje w Kościele tajemnica spowiedzi. Znany polski kanonista, ksiądz Marian Pastuszko, napisał o niej: „To, czego się słucha w zakresie Bożym, zawsze pozostaje w zakresie Bożym. Stąd nigdy nie może być racji, żeby ujawnić człowiekowi to, co penitent wyznał Bogu”.

Historia tajemnicy

Przez kilka pierwszych wieków w Kościele dominowało przekonanie, że pokuta po chrzcie jest możliwa tylko jeden raz. Z uwagi na jej publiczny charakter instytucja tajemnicy spowiedzi, w obecnym rozumieniu, nie była znana. Nie oznacza to jednak, iż nie istniała w ogóle. Już żyjący na przełomie III i IV wieku mnich Afratat zakazał spowiednikom ujawniania grzechów znanych im ze spowiedzi, a św. Augustyn stwierdził, że wyznanie grzechów powinno odbywać się w sposób maksymalnie dyskretny, tak aby o materii spowiedzi wiedział tylko spowiednik i ten, który ją wyznawał. Tajemnica spowiedzi została prawnie usankcjonowana dopiero w 1215 r. przez Sobór Laterański IV. Obecnie obowiązujące prawo (kan. 983 Kodeksu prawa kanonicznego) stwierdza, że jest ona nienaruszalna. Dlatego nie wolno spowiednikowi słowami lub w jakikolwiek inny sposób i dla jakiejkolwiek przyczyny w czymkolwiek zdradzić penitenta. Ten bezwzględny obowiązek zachowania tajemnicy obwarowany jest poważnymi sankcjami. Za jego naruszenie grozi kara, którą zaciąga się mocą samego prawa (przez samo popełnienie przestępstwa), kara najwyższego stopnia, a mianowicie ekskomunika.

Obowiązek dochowania tajemnicy spowiedzi sprawia, że prawo kanoniczne uznaje za niemożliwe, by spowiednik wykorzystał swoją wiedzę w procesie kościelnym. Ale ochrona tajemnicy spowiedzi jest obecna również w prawie świeckim. Kodeks postępowania karnego przewiduje, że nie wolno przesłuchiwać jako świadka duchownego co do faktów, o których dowiedział się podczas spowiedzi, a zakaz ten ma charakter bezwzględny, to znaczy nie może być uchylony przez sąd lub prokuraturę, nawet gdyby zgadzał się na to sam duchowny.