Praojce czerpali siłę

W XIX wieku dla podlaskich unitów leśniańska Matka Boża była ostoją ich wiary i jedności z Kościołem. Obecnie w sanktuarium znajduje się tablica w brązie z napisem: „Praojcom Unitom, którzy pielgrzymowali do Sanktuarium Matki Boskiej Leśniańskiej i tu czerpali siłę do miłowania Boga, Kościoła i Polski”.

Podczas powstania styczniowego leśniańską świątynię Rosjanie uznawali za kuźnię polskiego patriotyzmu. W nocy z 27 na 28 października 1864 roku władze carskie usunęły paulinów z leśniańskiego klasztoru. Po kasacie zakonu biskup Beniamin Szymański zabrał z sanktuarium oryginalny wizerunek Matki Bożej Leśniańskiej i przekazał go pod opiekę sióstr benedyktynek w Łomży, a w Leśnej pozostawiono jego kopię.

Okres Cerkwi prawosławnej

Po roku 1875 ukazem carskim sanktuarium zostało zamienione na cerkiew prawosławną. W planach zaborcy Leśna na Podlasiu miała stać się ośrodkiem prawosławia i rusyfikacji. Katolikom nie wolno było nabywać żadnych posiadłości (chałup, pól i łąk). Cerkiew w Leśnej nie przyciągała jednak pielgrzymów, dlatego kult maryjny w tym okresie upadał.

W 1884 roku w klasztorze w Leśnej utworzono zgromadzenie rosyjskich kobiet, które rząd carski nazwał „pierwszorzędnym żeńskim”. Zakonnice służyły Panu Bogu z wielkim oddaniem. W 1894 roku sprowadzono tu relikwie prawosławnego męczennika Afanasija.

Świątynia w Leśnej pozostawała cerkwią prawosławną do roku 1915. W czasie I wojny światowej, uciekając z leśniańskiego klasztoru, prawosławne zakonnice zabrały znajdującą się w kościele kopię cudownego wizerunku, myśląc, że jest to oryginał.

Odrodzenie kultu

W 1919 roku do Leśnej powrócili paulini. Szybko odrodził się kult Matki Bożej Leśniańskiej. Cudowny obraz po długich poszukiwaniach został odnaleziony w 1926 roku u benedyktynek łomżyńskich. Rok później w uroczystej procesji został przeniesiony do kościoła w Leśnej, gdzie umieszczono go w głównym ołtarzu. 18 sierpnia 1963 roku kard. Stefan Wyszyński w otoczeniu 12 biskupów i około 150 tysięcy pielgrzymów dokonał aktu uroczystej koronacji Matki Bożej Leśniańskiej.

Duże ożywienie Jej kultu nastąpiło od roku 1980, gdy w sanktuarium wprowadzono stałą nowennę - 26. dnia każdego miesiąca, oraz stanowe, diecezjalne pielgrzymki nauczycieli, rolników, rodzin, kombatantów i maturzystów. W 1981 roku Stolica Apostolska nadała Najświętszej Maryi Pannie czczonej w cudownym kamiennym wizerunku w Leśnej nowy tytuł: Matki Jedności i Wiary.

W 1983 roku w sanktuarium obchodzono jubileusz trzechsetlecia zjawienia się kamiennego obrazu. Uroczystości przewodniczył metropolita krakowski kard. Franciszek Macharski. W dwa lata później zabytkowa leśniańska świątynia otrzymała od Ojca Świętego Jana Pawła II tytuł bazyliki mniejszej. 27 sierpnia 1995 roku w Leśnej obchodzono jubileusz trzechsetlecia wspólnoty parafialnej. W uroczystości brał udział Prymas Polski kard. Józef Glemp.

Uroczystościami odpustowymi, które w Leśnej Podlaskiej gromadzą duże rzesze pielgrzymów, są: Zesłanie Ducha Świętego, Świętych Apostołów Piotra i Pawła (29 czerwca), Wniebowzięcie Matki Bożej (15 sierpnia), rocznica koronacji cudownego obrazu (18 sierpnia), Narodzenie Najświętszej Maryi Panny (8 września), rocznica zjawienia się Matki Boskiej Leśniańskiej (26 września).

Msze święte w niedziele i święta: 7.30, 9.30, 11.30, 16.00 oraz 19.00 (w okresie szkolnym). W dni powszednie: 7.00, 8.00, 17.00 (od 27 września do Wielkanocy), 19.00 (od Wielkanocy do 26 września).

Ryszard Żelasko