Wielka Sobota - czas oczekiwania

Modląc się i poszcząc, oczekujemy zmartwychwstania Chrystusa. Spod skorupy żałoby i śmierci widać już przebijające się promienie Zmartwychwstającego…

Kościół trwa cały dzień na adoracji Najświętszego Sakramentu, ustawionym w ołtarzu wystawienia, zwanym tradycyjnie Grobem Pańskim, symbolizującym miejsce spoczynku ciała Zbawiciela. W Polsce jest to także dzień błogosławienia pokarmów na stół wielkanocny, którego może dokonać lektor ustanowiony obrzędem, akolita, diakon lub kapłan. Zaleca się, by obrzęd błogosławieństwa był połączony z krótką modlitwą i adoracją Bożego Grobu. Wielka Sobota jest dniem, w którym nie celebruje się Eucharystii; rano wszakże, zaleca się odprawienie, wraz z wiernymi, Godziny Czytań i Jutrzni, w ramach tzw. Ciemnej Jutrzni. Przed rozpoczęciem Wigilii Paschalnej należy zakończyć adorację przy Bożym Grobie.

Wigilia Paschalna
Główną celebracją Triduum Paschalnego, jak i całego roku liturgicznego, jest wieczorna (lub nocna) Wigilia Paschalna; najbardziej uroczysta liturgia w całym Kościele, przynależąca już z natury do Niedzieli Zmartwychwstania Pańskiego. Ze swej istoty jest ona nocnym czuwaniem (łac. vigilare – czuwać), nawiązującym do wyjścia Izraelitów z niewoli egipskiej (Wj 11-15), szczególnie zaś dla chrześcijan; do nocy zmartwychwstania Chrystusa. Wszystko po to, aby uświadomić sobie, iż jest to największe wydarzenie nie tylko w czasie świąt paschalnych – ale w całej historii ludzkości. To wydarzenie na naszych oczach urzeczywistni się, odżyje – wydarzy się na nowo w tą niezwykłą noc, zwłaszcza poprzez dwa sakramenty: chrzest oraz eucharystię. Liturgia ta pełna jest symboli; żyje symbolami i dzięki nim przekazuje nam prawdę o Nowym Życiu. 

Przez wieki
Początkowo spierano się nawet o samą datę obchodzenia Wielkanocy. Zastanawiano się, czy sprawować ją dokładnie w 14 dzień żydowskiego miesiąca nisan (tak było w Kościołach Azji – tzw. kwartodecymanie, wtedy jednak Wielkanoc mogłaby wypadać poza niedzielą), czy też w niedzielę po 14 nisan (jak nakazywało Żydom Pismo Święte; tak było np. w Rzymie). Ostatecznie Sobór w Efezie (325 r.) ustalił, iż Paschę, czyli Wielkanoc, chrześcijanie będą świętować w niedzielę po 14 nisan, a dokładnie – w niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca (między 22 III a 25 IV). Tak jest do dzisiaj.
Chrześcijanie niemal od początku sprawowali Wigilię Paschalną; pierwsze wzmianki o tym można znaleźć już od 150 roku (Epistula Apostolorum). Rozpoczynała się ona w nocy i była bardzo długą, kilkugodzinną celebracją. Na początku rozpalano ognisko, następnie czytano lekcje z Pisma Świętego o wyjściu z niewoli, chrzcie świętym i przymierzu z Bogiem, przeplatane psalmami. Następnie przygotowujący się przez 2-3 lata dorośli katechumeni przystępowali do upragnionego sakramentu chrztu, którego udzielał im biskup. Potem szli do miejsca, zwanego signatorium, gdzie biskup udzielał im bierzmowania. Ubrani w białe szaty – symbol nowego życia w Chrystusie, po raz pierwszy w pełni przystępowali do Eucharystii. Od V w. liturgia Wigilii Paschalnej skracała się, zaś już w XIII w. przekładano jej sprawowanie na godziny poranne Wielkiej Soboty, co zupełnie wypaczało sens tej celebracji. Dopiero w XX w. papież Pius XII swoim dekretem De sollemni vigilia restauranda z 9 II 1951 roku zreformował przebieg tej liturgii, ustalając czas jej rozpoczęcia po zmroku w Wielką Sobotę. W 1955 r. zreformowane zostały także obrzędy całego Wielkiego Tygodnia, co przywróciło tej niezwykłej celebracji właściwe miejsce nie tylko w samym Triduum, ale i w całym życiu chrześcijańskim.

Dzisiaj
Ogólne Normy Kalendarza Liturgicznego nr 21 nakazują, by rozpoczęcie Wigilii Paschalnej odbyło się po zapadnięciu zmroku, zaś cała celebracja – winna się zakończyć przed świtem w Niedzielę Wielkanocną. Celebrację rozpoczyna się przy zgaszonym świetle. Ma to podkreślić wymowę Wigilii;  czuwania nocnego, a także wyrazistości symbolu światła, które rozświetli mroki naszych serc, a którym jest sam Chrystus.
                W prezbiterium ustawia się figurę zmartwychwstałego, zasłania się płótnem figurę ciała Jezusa w Bożym Grobie, krzyż procesyjny ozdabia się czerwoną stułą. Całą liturgię Wigilii Paschalnej odprawia się w białych szatach liturgicznych.
Odnowiona Wigilia Paschalna składa się z:

• Liturgii Światła (Światło)
• Liturgii Słowa Bożego (Słowo)
• Liturgii Chrzcielnej (Woda)
• Liturgii Eucharystycznej (Uczta)
• Procesji rezurekcyjnej (Świadectwo)

Liturgia Światła (Światło)
Liturgia ta, zwana lucernarium nawiązuje do symbolu światła. Aby znaczenie symbolu światła ukazało się w pełni, liturgia rozpoczyna się po zmroku. Najpierw, przed kościołem lub w jego drzwiach zapala się pochodnię lub ognisko, z którego ogień święci przewodniczący liturgii (od X w.). Światło wnoszone do świątyni symbolizuje zmartwychwstałego Chrystusa, który jest Światłością Świata (J 8, 12). Następnie ozdabia się ziarnami kadzidła wielką, woskową świecę – paschał, który symbolizuje Chrystusa. Kreśli się na niej także krzyż, cyfry bieżącego roku (od pap. Piusa XII) oraz greckie litery: A-lfa i O-mega i zapala od poświęconego ognia. Procesja światła uroczyście wnosi światło Nowego Życia do świątyni, ale także do naszych serc. Kapłan, diakon lub ministrant wnosi je do kościoła, zatrzymując się w trzech stacjach. Przy każdej z nich wierni wyrażają swoją wdzięczność za dar oświetlenia drogi do zbawienia, odpowiadając na wezwania niosącego paschał: „Światło Chrystusa”, słowami: „Bogu niech będą dzięki”. Gdy zapalone zostają już wszystkie światła w świątyni, paschał umieszcza się przy ołtarzu. Tam następuje bardzo podniosła chwila: kapłan lub diakon wykonuje hymn o charakterze dziękczynno-uwielbieniowym: Exsultet. Jest to uroczyste, sięgające początkami IV w., a liturgii rzymskiej VII w., orędzie wielkanocne, w którym zawiera się cała teologiczna symbolika paschału, jak i całej Wigilii Paschalnej oraz tajemnicy zmartwychwstania. Wierni trzymają zapalone świece na znak, iż przyjmują światło zbawienia, przyniesione przez Chrystusa.

Liturgia Słowa Bożego (Słowo)
Zgromadzenie liturgiczne posila się w tym dniu wyjątkowo obficie Słowem Bożym; Liturgia Słowa Wigilii Paschalnej przewiduje bowiem do dziewięciu czytań (7 ze Starego Testamentu; 2: Epistoła i Ewangelia, z Nowego Testamentu). Można jednak zmniejszyć ilość czytań; nie można wszakże pominąć czytania z Księgi Wyjścia (Wj 14) o wyjściu Narodu Wybranego z Egiptu, epistoły oraz ewangelii o zmartwychwstaniu Chrystusa. Układ Liturgii Słowa wygląda następująco:

• Czytanie-modlitwa-czytanie-śpiew-modlitwa

W czytaniach wierni wsłuchują się w orędzie wielkich dzieł, jakich Pan dokonał w historii ludzkości. Podkreślają one jedność dzieła Stworzenia (czytanie: Rdz 1,1-2,2) z dziełem Zbawienia (Ewangelia: Rok A - Mt 28,1-10; B - Mk 16,1-8; C - Łk 24,1-12) oraz wagę wydarzeń, które dokonywały się w  historii ludzkości: ofiara Izaaka (Rdz), Wyjście z Egiptu (Wj), Przymierze (Iz), zapowiedź oczyszczenia (Ez). Modlitwy rozdzielające czytania interpretują perykopy w świetle wydarzeń wielkanocnych. Szczególnie ważne w Liturgii Słowa są dwa śpiewy: Gloria (po ostatnim czytaniu ze ST), które symbolizuje przejście (pascha) ze Starego Przymierza do Nowego Testamentu, oraz uroczysta aklamacja Alleluja, która pojawia się w liturgii pierwszy raz od początku Wielkiego Postu. Po Ewangelii następuje homilia.