Chrześcijanie z Al-Andalus

Po podboju Półwyspu Iberyjskiego pod władzą muzułmanów znaleźli się chrześcijanie, którzy nie chcieli lub nie mogli uciec na północ, gdzie ostały się chrześcijańskie państewka. Doprowadziło to do przymusowej arabizacji w wielu dziedzinach życia, z wyjątkiem religijnej. Jednak cena tego była wysoka, bo to minimum wolności wiązało się z ogromnymi obciążeniami podatkowymi oraz innymi restrykcjami – próby nawracania z islamu na chrześcijaństwo karano śmiercią, a biskupi musieli starać się o zatwierdzenie u arabskich władców.

Z czasem chrześcijan tych nazwano Mozarabami. Byli to wyznawcy Chrystusa „zarabizowani” w kwestii codziennego życia i zwyczajów, co czyniło ich trudno odróżnialnymi od reszty społeczności. W trudnej sytuacji, kiedy część chrześcijan zgodziła się na różne formy współpracy z nowymi władcami, bronili swej wiary. Z czasem Mozarabowie stracili złudzenia co do możliwości pokojowego współżycia z Arabami i doszło do kilku krwawo stłumionych powstań.

Ruch męczenników

Restrykcje i wpływ rozwijającej się kultury arabskiej na Półwyspie Iberyjskim sprawiły, że zaczęły się mnożyć przejścia na islam. Doprowadziło to do gwałtownych sporów religijnych z muzułmanami i zapoczątkowało kampanię oporu, która zyskała miano „okresu męczenników”. W latach 850–859 zginęło śmiercią męczeńską 48 Mozarabów, którzy publicznie wyznawali swoją wiarę albo dokonywali przejścia z islamu z chrześcijaństwo. Pierwszym z nich był św. Perfectus, a ostatnim św. Eulogiusz, biskup elekt Toledo, autor „Pamiętników świętych” opowiadających o męczeństwie chrześcijan zamordowanych w 853 roku. Część hierarchii Al-Andalus potępiła ten ruch, uznając dobrowolne męczeństwo za formę samobójstwa.

Chęć obrony swej wiary oraz wzrastający ucisk podatkowy wzbudziły w drugiej połowie X wieku falę krwawo tłumionych buntów w wielu regionach Al-Andalus. Mozarabowie stanęli przed wyborem: albo zgodzą się na ściślejszą integrację z muzułmańską społecznością, albo wyemigrują na chrześcijańską północ. Ci, którzy pozostali, ulegli ściślejszej integracji z muzułmańską społecznością, natomiast uchodźcy zasiedlili niezamieszkane tereny znajdujące się pod władzą chrześcijańskich królów. To oni wprowadzili nowy styl w architekturze z widocznymi arabskimi akcentami, przenieśli też na północ wiele potraw i obyczajów. Zachowali również własną liturgię, która sięga pierwszych wieków chrześcijaństwa.

Ryt hiszpańsko-mozarabski rozwijał się w trzech głównych centrach rzymskiej, a potem wizygockiej Hiszpanii – w Toledo, Sewilli i Tarragonie. W czasie rekonkwisty na ziemiach uwolnionych spod władzy Arabów propagowano ryt łaciński, a papież Grzegorz VII w 1085 roku ograniczył mozarabską liturgię do sześciu parafii. Jednak w XVI wieku papież Juliusz II ponownie go zaakceptował. W czasach panowania muzułmanów Msze św. celebrowane były także w języku arabskim, a obecnie liturgię w rycie mozarabskim odprawia się po hiszpańsku lub po łacinie w kilku kościołach w Hiszpanii. Mozarabska liturgia odprawiana jest raz w tygodniu w Madrycie – w kościele św. Pascala, oraz codziennie w katedrze w Toledo. W takim właśnie rycie Eucharystię odprawił św. Jan Paweł II w 1992 roku w katedrze w Salamance.