Katolickie Kościoły Wschodnie

  Marek Piekara/Agencja GN Kościół grekokatolicki w Komańczy Katolickie kościoły tradycji bizantyjskiej

Kościół Greckokatolicki - historia

Powstanie Kościoła greckokatolickiego poprzedziły próby zjednoczenia między Kościołem katolickim a Ko­ściołem prawosławnym, podejmowane kolejno w Bari (1095), Lyonie (1273) i Florencji (1439). Krótkotrwałe unie okazały się jednak nieskuteczne i dopiero Unia Brzeska (1596) zainicjowała proces zawierania unii lokalnych między kościołami wschodnimi a kościołem łacińskim. Ale już XVII wiek pokazał jak trudny jest proces kształtowania się oblicza chrześcijaństwa wschodniego na ziemiach białoruskich i ukraińskich. W państwie polsko-litewskim był to zarazem okres odrzucenia Unii Brzeskiej przez chrześcijan wschodnich.

W wyniku rozbiorów Polski (1772, 1793, 1795) unici w Galicji dostali się pod panowanie Austrii, unici zaś na  ziemiach ukraińskich i białoruskich pod panowanie Rosji. To właśnie w zaborze austriackim unitów zaczęto nazywać „grekokatolikami" (dotyczyło to Galicji, Siedmiogrodu i Chorwacji).

Uznanie Kościoła greckokatolickiego za jedyny pełnoprawny Kościół wschodni w Rzeczypospolitej spowodowało, że wyznawcy prawosławia poczuli się zagroże­ni. Prawosławni postrzegali dążenia unickie nie tyle w kategoriach przywrócenia jedności Kościoła powszechnego, ile jako próbę katolicyzacji prawosławia (stąd do dziś unia brze­ska różnie jest interpretowana). Grekokatolikom przyznano prawa do cerkwi i beneficjów będących dotychczas w posiadaniu Kościoła prawosławnego, a gdy w XVIII w. rozpoczęto działania celem podniesie­nie poziomu intelektualnego duchowieństwa unickiego, towarzyszyła temu latynizacja Ko­ścioła.

Zarówno Car jak i Rosyjski Kościół Prawosławny uważali unitów za odłączonych siłą od prawosławia, toteż w okresie zaborów zapoczątkowano działania zmierzające ku ponownemu ich wcieleniu do Cerkwi prawosławnej.  W 1794 r. w akcji podjętej przez Katarzynę II „nawrócono"  ok.  1,5 min unitów. W 1839 car Mikołaj I Romanów zlikwidował unię na tzw. ziemiach zabranych (ok. 1,5 min unitów), a w 1875 Aleksander II Romanów ostatecznie skasował unię na ziemiach polskich pozostających  pod  rządami  Rosji.

Po formalnym zniesieniu unii przez władze rosyjskie, aż do końca XIX w. Kościół greckokatolicki przestał istnieć na obszarze Rosji jako uznawana przez państwo wspólnota. Pzetrwał jednak w Galicji, która od 1772 pozostawała pod jurysdykcją Austrii. Grekokatolicy w zaborze austriackim stanowili zwartą, kilkumilionową grupę Rusinów (Ukraińców), którzy w XIX i XX w. wspierali walczących o niepodległość Ukrainy działaczy politycznych.

Wybitną postacią Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego w XX w., był metropolita Andrzej Szeptycki, kierujący Kościołem do roku 1944. Okres posługi pasterskiej metropolity Andrzeja Szeptyckiego oznaczał powrót do wschodnich tradycji liturgicznych. Główną zasługą metropolity Andrzeja było żmudne odbudowanie w Ukraińskim Kościele Greckokatolickim świadomości Kościoła lokalnego.

Po II wojnie światowej w bloku państw komunistycznych w Europie Środ­kowej i Wschodniej tylko grekokatolicy na Węgrzech, w Bułgarii i w Jugosła­wii byli tolerowani przez komunistyczne władze. Na Ukrainie (włączonej do ZSRR) rozpoczął się okres prześladowania Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego.Z polecenia Sta­lina w dniach 8-10 III 1946 r. zwołano do Lwowa pseudosynod, na którym, przy nieobecności ukraińskiej hierarchii katolickiej i w atmosferze terroru NKWD, uchwalono „zjednoczenie" Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego z Rosyjskim Kościołem Prawosławnym. Grekokatolików wiernych Kościołowi katolickiemu aresztowano i zesłano na ciężkie roboty. Ukraiński Kościół Greckokatolicki pozostawał w podziemiu do 1 grudnia 1989 r. Podobny los spotkał Kościoły greckokatolickie w Rumunii (Alba Julia 1948) i Czechosłowacji (Preszów 1950), które podlegały wielu ogranicze­niom.

W styczniu 1990 r. Jan Paweł II uznał sakrę 10 biskupów greckoka­tolickich na Ukrainie (wyświęconych potajemnie), a 16 I 1991 r. potwierdził ich na stolicach biskupich. 31 marca 1992 r. powrócił do katedry św. Jura we Lwowie kardynał M. Lubacziwski, zwierzchnik ukraińskiego Kościoła greckokatolickiego na wygnaniu. W ten sposób została odnowiona struktura Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego na Ukrainie. W 1990 r. rozpoczął się również proces odradzania się Kościoła greckokatolickiego na Białorusi i w Rumunii.