W Ostrej Bramie

To o Madonnie Wileńskiej pisał w słynnych strofach Mickiewicz: Panno święta, co w Ostrej świecisz bramie. A Józef Ignacy Kraszewski dodał:  któż nie zna tej łagodnej i pięknej twarzy Maryi Dziewicy z pełnym miłosierdzia i litości obliczem..

Ostra Brama to fragment murów obronnych Wilna. Miasto pierwotnie miało pięć bram, z czasem dorobiło się  ich aż dziewięć (Aleksander Jagiellończyk wydanym dla miasta przywilejem dnia 6 września 1503 r. zwiększył liczbę bram miasta do dziewięciu). Z tej liczby pozostała do czasów współczesnych tylko jedna.

Ostra Brama wpierw zwana była Trocką, potem zyskała miano Miednickiej, gdyż prowadziła w kierunku traktu do Miednik Królewskich, gdzie znajdował się zamek wielkich książąt litewskich. Obecne określenie zaś przyjęło się mniej więcej sto lat później i pochodzi od dzielnicy zwanej Ostrym Końcem. Będąc jedną z kilku bram miejskich, uchodziła od zawsze za najbardziej reprezentacyjną, ponieważ tu witano oficjalnych gości wkraczających do miasta... W średniowiecznych miastach był taki obyczaj, że we wnękach wież - tuż nad bramą -  umieszczano święte obrazy. Miały one zabezpieczyć przed kataklizmem, zwłaszcza niewidzialnym tj. zarazą, ale i pustoszącymi dawne miasta pożarami. Wilno jest tego klasycznym przykładem.

Pierwotnie w portalu ostrobramskim znajdowały się dwa wizerunki: Chrystusa Króla i Matki  Boskiej. Obrazy te -  stanowiące harmonijną całość -  były nieosłonięte, co narażało je na niszczący wpływ atmosfery. Zawieszone na samym murze w niszy - identycznej z tą, jaką zobaczyć można na elewacji od strony przedmieścia -  po prostu niszczały. Szczególną uwagę wiernych zwróciły w czasie najazdu moskiewskiego na Wilno w 1655 roku. Wówczas to z modlitewną prośbą o pomoc i wybawienie zwracali się do nich prawie wszyscy mieszkańcy miasta. Mimo wymordowania 20 tys. ludzi, Wilno i reszta jego obywateli ocalała. Od tego czasu kult Matki Boskiej Miłosierdzia zaczął się szerzyć. By uchronić obraz przed zniszczeniem w roku 1668 magistrat wileński oddał go pod opiekę wileńskich karmelitów. Tegoż samego roku nad łukiem Ostrej Bramy zbudowano drewnianą kaplicę, do której uroczyście wnieśli obraz najwyżsi dostojnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego, a w urzędowych dokumentach zaczęto go określać jako cudowny. Kaplica ta spłonęła w 1711 roku, ale cudowny obraz ocalał.

Przeniesiono go wówczas do kościoła św. Teresy, gdzie pozostawał do czasu zbudowania nowego „lokum”. Tym razem zamiast drewnianej zaczęto budowę nowej, solidnej, murowanej kaplicy. Prace trwały od 1712 do 1715 roku. Wnętrze tej kaplicy ozdobiła srebrna okładzina, utworzona z wotów wyselekcjonowanych przez Ferdynanda Ruszczyca. Znaczną ich część po przetopieniu wykorzystano także na posrebrzenie ornamentalnego frezu z emblematami litanii loretańskiej. W 1829 r. obudowano bramę (w takim kształcie istnieje do dziś), z kaplicą w stylu późnoklasycystycznym. Grubość murów bramy, które tworzą czworobok, wynosi 2-2.6 metrów. Elewację zewnętrzną wieńczą gzyms i attyka, którą zdobi ornament okuciowy oraz dwa gryfy trzymające tarczę Pogorii - herb Litwy. Ostatnio Ostrą Bramę odrestaurowano tuż przed przyjazdem papieża Jana Pawła II, który 4 września 1993 r. modlił się w tym miejscu -  jak się wyraził -  "uprzywilejowanym" gdzie chrześcijanie z Litwy, Polski, Białorusi, Ukrainy i innych krajów przybywają, by przed obliczem Matki Boskiej dzielić się nawzajem, niczym bracia i siostry, tą samą wiarą, wspólną nadzieją, jedną miłością.

Kto malował obraz nie wiadomo. Mimo licznych dociekań, analiz i dokumentów osoba malarza, twórcy obrazu pozostaje nieznana. Niektórzy przypisują autorstwo Łukaszowi - artyście krakowskiemu, który namalował podobny obraz w 1624 r. dla kościoła Bożego Ciała w Krakowie. Według legendy posiada rysy Barbary Radziwiłłówny. Słynący łaskami wizerunek Madonny namalowany został na deskach dębowych techniką temperową na podkładzie klejowo-kredowym. Posiada wymiary 200/165 cm. Pokryty cienkim gruntem kredowym  jest charakterystyczny dla malarstwa pochodzącego z północnych regionów Rzeczypospolitej. Matka Boża jest bez Dzieciątka,  z głową nieco pochyloną w prawo i skrzyżowanymi na piersiach rękami.