„Nostra aetate” - od wrogości do wzajemnego zrozumienia

"Nostra aetate" została ogłoszona sześćdziesiąt lat temu, aby Kościół katolicki mógł lepiej współdziałać ze współczesnym światem i naprawić tragiczny błąd historyczny. Kardynał Augustin Bea, który odegrał ważną rolę w jej opracowaniu i zatwierdzeniu, wspomina o tym drugim celu w swojej książce „Kościół i naród żydowski”, pisząc, że relacje między Kościołem a narodem żydowskim to problem trwający od dwóch tysięcy lat, tak stary jak samo chrześcijaństwo. Problem ten zaostrzył się szczególnie w świetle bezlitosnej polityki eksterminacji milionów Żydów prowadzonej przez nazistowski reżim w Niemczech. W ten sposób zwrócił on uwagę Soboru Watykańskiego II.

Początkowe konflikty między tradycjonalistycznymi Żydami a żydowskimi i nieżydowskimi wyznawcami Jezusa w pierwszych dziesięcioleciach nasiliły się na przestrzeni wieków, przekształcając się w głęboką wrogość, która oddaliła od siebie Żydów i nie-Żydów. Nienawiść do tych, których obwiniano za śmierć Jezusa, osiągnęła taki poziom, że doprowadziła do masakr dokonywanych przez krzyżowców, wypędzeń z różnych krajów, inkwizycji i pogromów. Ta atmosfera pogardy przygotowała grunt pod narrację wykorzystaną przez nazizm, która ostatecznie przełożyła się na systematyczne mordowanie sześciu milionów potomków ludu, z którego wywodził się Jezus.

Kiedy zrozumieli, jak wielka była ta tragedia, wielu Żydów doszło do wniosku, że trzeba coś zmienić, żeby zakończyć ten trwający dwa tysiące lat konflikt. Sekretarz generalny Światowego Kongresu Żydów, dr Ariel Leon Kubowy, podczas spotkania z papieżem Piusem XII 21 września 1945 r. poprosił go o napisanie dokumentu, który jasno stwierdzałby, że Żydzi nie są odpowiedzialni za śmierć Jezusa. 16 października 1949 r. znany historyk Jules Isaac, który w 1948 r. opublikował książkę „Jesus et Israël” poświęconą antyżydowskim naukom w tradycji chrześcijańskiej, zwrócił się z podobną prośbą do Piusa XII. 13 czerwca 1960 r. przedstawił tę samą prośbę papieżowi Janowi XXIII, który natychmiast odpowiedział pozytywnie. Powierzył on kardynałowi Bea zadanie sporządzenia dokumentu dotyczącego „Quaestiones de Judaeis”. Po długim i żmudnym procesie, podczas którego kardynał Bea wykazał się wielką odwagą, mądrością i siłą duchową, dokument zatytułowany „Nostra aetate” został zatwierdzony przez Sobór Watykański II i ogłoszony przez Pawła VI 28 października 1965 r. W „Nostra aetate” nie tylko usunięto oskarżenie o bogobójstwo, ale dokument stwierdzał również, że przymierze między Bogiem a narodem żydowskim nigdy nie zostało zniesione. Wszystkie przejawy antysemityzmu i antyjudaizmu zostały potępione i odrzucone.

W ciągu sześćdziesięciu lat od tego wydarzenia katolicy i żydzi sporządzili wiele dokumentów. Jan Paweł II i jego głębokie gesty wobec narodu żydowskiego i państwa Izrael były źródłem inspiracji i katalizatorem zbliżenia między żydami i katolikami, którzy zaczęli uznawać się za dzieci tej samej historycznej matki, która łączyła ich braterską więzią. Jan Paweł II ukuł dla narodu żydowskiego wyrażenie „starsi bracia w wierze”.

Argentyńscy księża, którzy przyjęli nauki Soboru Watykańskiego II i działania Jana Pawła II, zaangażowali się w promowanie znaczącego dialogu ze społecznością żydowską. W poszukiwaniu partnera, który pomógłby nam wytyczyć drogę działania, która zbliżyłaby katolików i Żydów w braterstwie, spotkaliśmy się ówczesny arcybiskup Buenos Aires Jorge Mario Bergoglio i ja. Napisaliśmy książkę zawierającą dialogi i wyprodukowaliśmy trzydzieści jeden programów telewizyjnych, które zgłębiają biblijne spojrzenie na wyzwania, przed którymi stoją dziś ludzie. Dzięki tej pracy wykazaliśmy się moralną i duchową odwagą, która wywarła trwały wpływ na naszą argentyńską kulturę.

Kiedy kardynał Bergoglio został papieżem, nasza rozmowa trwała dalej z taką samą intensywnością. Zaszczycił mnie, włączając mnie do delegacji watykańskiej podczas swojej pielgrzymki do Ziemi Świętej. To wszystko to efekty „Nostra aetate”. Deklaracja soborowa otworzyła drzwi do dialogu, który pozostawał zamknięty przez prawie dwa tysiące lat. Po raz pierwszy podjęto wysiłek stworzenia przestrzeni empatii, w której wielu katolików i żydów starało się lepiej się zrozumieć. Zamiast sporów, takich jak te, które miały miejsce w Barcelonie i Tortosie, nastąpiła wymiana braterskich słów, skoncentrowanych na promowaniu wzajemnego zrozumienia.

Kardynał Augustin Bea, jak już wspomniano, powiązał powstanie „Nostra aetate” z Zagładą. Kontynuując rozpoczęty dialog, który wciąż znajduje się w początkowej fazie, dialog międzyreligijny jest jedynym sposobem na zaprowadzenie pokoju w naszym udręczonym i podzielonym świecie.

*Rabin, Georgetown University, Waszyngton

-----

Abraham Skórka (ur. 1950 r.) jest rabinem gminy żydowskiej Benei Tikva w Buenos Aires. Jest również profesorem literatury biblijnej i rabinicznej, autorem wielu książek i opracowań naukowych nad badaniami biblijnymi i talmudycznymi.

W roku 1979 obronił doktorat z chemii na University of Buenos Aires, jest również biofizykiem i autorem prac naukowych w tej dziedzinie. Rabin Skórka był bliskim przyjacielem papieża Franciszka. Wspólnie z arcybiskupem Buenos Aires Jorge Mario Bergoglio, przeprowadzili serię debat religijnych w duchu dialogu katolicko – żydowskiego. Ich treść została opublikowana w książce pt. Sobre el Cielo y la Tierra, (tłum. pol. "W niebie i na ziemi").