Obowiązek rozwoju

„Kraje bardziej potrzebujące rozwoju domagają się, żeby wspólnota międzynarodowa podjęła jako obowiązek pomaganie im w stawaniu się twórcami własnego losu” – to zdanie z najnowszej papieskiej encykliki streszcza podstawową zasadę sensownego pomagania. Pomoc drugiemu jest obowiązkiem. Ale przede wszystkim powinna to być pomoc w stawaniu się twórcą własnego losu, czyli kimś, kto będzie w stanie przejąć odpowiedzialność za swoje życie, a następnie stać się zdolnym do pomocy (daru).

Działanie na rzecz rozwoju różnych form przedsiębiorczości powinno obejmować również kraje „skazane na wykluczenie i marginalizację w świecie ekonomii globalnej.” – podkreśla Ojciec Święty. Zaraz jednak dodaje, że odpowiedzialność za podejmowane projekty powinna być rozkładana proporcjonalnie, to znaczy pierwszym, który powinien podjąć obowiązek rozwoju jest sam zainteresowany. To on – jako człowiek - jest podmiotem a nie przedmiotem pomocy.

Obowiązek rozwoju i centralne, decydujące miejsce tego, któremu pomoc jest udzielana to najważniejsze punkty zasady pomocniczości. Z jednej strony to wyraz szacunku do każdego człowieka, który ma prawo sam decydować o losie swoim, swojej rodziny, społeczności czy kraju. Z drugiej - jest to wymaganie postawione tym, którzy pomoc przyjmują. Wymaganie wysiłku i odpowiedzialności.

Takie postawienie sprawy ma swoje konsekwencje. Po pierwsze, programy pomocowe powinny być wystarczająco elastyczne, by pozostawić przestrzeń dla wolności i inicjatywy człowieka. Po drugie, konkretne rozwiązania muszą być dostosowane do życia poszczególnych narodów i osób, a nie na odwrót. Po trzecie – ludzie, którym się pomaga, muszą tę formę przyjąć i zaakceptować. Nie może ona im zostać narzucona na zasadzie: albo pomagamy w ten sposób/ pod takim warunkiem, albo wcale.

W perspektywie zachodzącej globalizacji papież zauważa, że jakkolwiek potrzebuje ona władzy, ze względu na globalne dobro wspólne, które powinno być jej celem, władza ta jednak powinna być realizowana zgodnie z powyższą zasadą. Inne rozwiązania albo będą naruszały wolność i upokarzały samych zainteresowanych, albo nie będą skuteczne.

Benedykt XVI nie krytykuje konkretnych instytucji, wskazuje jednak na błędy. Jednym z nich są nadmierne koszty administracji w organizacjach stworzonych dla pomagania, sięgające czasem absurdu. „Zdarza się niekiedy, że […] ubodzy służą utrzymywaniu przy życiu kosztownych organizacji biurokratycznych”. – czytamy w encyklice. Innym wykrzywieniem jest stwarzanie sytuacji, która utrzymuje naród w stanie zależności, a nawet może „sprzyjać sytuacjom lokalnej dominacji i wyzysku”.

Jakie wobec tego są podstawowe wskazania? Po pierwsze, trzeba zauważyć że największym bogactwem (nie ciężarem!) krajów potrzebujących pomocy są ludzie. Po drugie, jednym z ważniejszych aspektów jest sprzyjanie stopniowemu wchodzeniu produktów z tych krajów na rynki międzynarodowe. Niektórzy obawiają się konkurencji z ich strony, zwłaszcza w dziedzinie rolnictwa – zauważa papież – jednak przypomina też, że dla tych krajów możliwość sprzedaży swoich produktów „oznacza bardzo często gwarancję przeżycia”.