Jak być uczonym

• Czy filozofia może być "sposobem na życie"?

Po tym jak ks. prof. Michał Heller otrzymał w 2008 roku prestiżową Nagrodę Templetona, zwaną „katolickim Noblem”, zna go już chyba cała Polska i nie tylko. Dzięki licznym książkom znamy jego poglądy na naturę wszechświata, czas, przestrzeń i wiele innych rzeczy. Jak być uczonym to jednak książka inna od poprzednich.

Dzięki niej poznajemy bardzo osobiste przekonania ks. Hellera na temat tego, czym jest nauka, jaką przyjemność może sprawiać zdobywanie wiedzy i jakie cechy powinien mieć uczony, aby zasługiwać na to miano. Ta książka powstała, jak pisze autor, z chęci „podzielenia się własnymi doświadczeniami w przeżywaniu wielkiej przygody, jaką jest uprawianie nauki”. Wszyscy młodzi naukowcy znajdą w niej pożyteczne rady, jak gimnastykować umysł, jak rozwijać swoje możliwości oraz – co równie ważne – jak nie dopuścić do tego, aby praca przy biurku bądź w laboratorium przesłoniła nam cały świat. Gdyby wszyscy polscy uczeni postępowali wedle tych rad, nasza nauka na pewno byłaby wyżej w światowych rankingach.

"Największą rekompensatą za wszystkie trudy i ryzyka wiążące się z pracą naukową są poznawcze przyjemności, jakie jej towarzyszą i są jej owocem. Trudno je przekazać tym, którzy ich nigdy nie dostąpili. Czy to przyjemnie, że się coś wie? Ciekawe, że na ogół wcale się o tym nie wie, że się wie, to znaczy posiadanej wiedzy nie towarzyszy świadomość jej posiadania. Posiadana wiedza nie ma charakteru oglądu, czegoś w rodzaju visio beatifica. Raczej jest to coś uśpionego, nieobecnego, co budzi się, uobecnia dość nieoczekiwanie na mocy jakichś skojarzeń czy przypomnienia. Rzecz ma się tu podobnie jak ze znajomością obcego języka: obce słowo pojawia się w świadomości dopiero z chwilą, w której trzeba je użyć. Jest nieobecne, ale w razie potrzeby gotowe.

Mimo, że zdobyta wiedza jest aktualnie nieobecna, ukryta w podświadomych obszarach umysłu, pozwala ona widzieć świat w innym świetle, zmienia hierarchię wartości, ukazuje niespodziewane regiony piękna. Myślę, że można to krótko nazwać ubogacaniem osobowości. Wydaje mi się jednak, że najbardziej odczuwalną przyjemnością związaną z uprawianiem nauki nie jest stan posiadania wiedzy lecz proces jej zdobywania. Przygoda pioniera, odkrywcy... Wysiłek i ryzyko... I droga, którą się pokonuje. Ale czy przyjemność byłaby aż tak wielka, gdyby się jednak nie było przekonanym, że droga ta dokądś prowadzi i że warto tam zmierzać?" (fragment książki)


***
Ks. prof. dr hab. Michał Kazimierz Heller (ur. 1936 w Tarnowie) – polski filozof, teolog, fizyk, kosmolog, członek Papieskiej Akademii Nauk, został nagrodzony za swój dorobek naukowy prestiżową Nagrodą Templetona.