Krótko o Europejskiej Konwencji Bioetycznej

Co reguluje Europejska Konwencja Bioetyczna?

Problem ratyfikowania konwencji sprowadza się często do zagadnienia klonowania i zapłodnienia in vitro. Tymczasem jej zapisy obejmują znacznie szerszą tematykę.

„Strony niniejszej konwencji chronią godność i tożsamość osoby ludzkiej i gwarantują każdej osobie, bez dyskryminacji, poszanowanie dla jej integralności oraz innych podstawowych praw i wolności wobec zastosowań biologii i medycyny.” – głosi artykuł pierwszy Konwencji.

„Interes i dobro osoby ludzkiej przeważa nad wyłącznym interesem społeczeństwa lub nauki.” – czytamy w artykule 2.

Konwencja dotyka więc takich zagadnień jak:

a) sprawiedliwy dostęp do opieki zdrowotnej o odpowiedniej jakości
b) konieczność wyrażenia świadomej zgody przez człowieka poddanego interwencji medycznej (a więc także ochrona osób, które takiej zgody nie są w stanie wyrazić)
c) prawo do prywatności w odniesieniu do informacji o stanie zdrowia
d) prowadzenie badań i wykonywanie interwencji w obrębie genomu człowieka, a także problemu dyskryminacji z uwagi na cechy genetyczne
e) warunków dla prowadzenia badań naukowych na ludziach w medycynie, w tym badań na ludzkich embrionach prowadzonych in vitro
f) reguł rządzących transplantacjami narządów, m.in. zakazem osiągania zysku i wykorzystywania części ciała ludzkiego

W tekście Konwencji znajdują się następujące ustępy, co do których pojawiają się wątpliwości. Są to:

1. Zagadnienie testamentu życia i ewentualnej eutanazji
Art. 9 - Życzenia wcześniej wyrażone: Należy brać pod uwagę wcześniej wyrażone życzenia pacjenta co do interwencji medycznej, jeżeli w chwili jej przeprowadzania nie jest on w stanie wyrazić swojej woli.

Pojawia się pytanie o sytuacje, których może dotyczyć „testament życia” oraz o klauzulę sumienia lekarza, gdyby ustalony zakres takich sytuacji de facto oznaczał możliwość dokonania eutanazji na życzenie.

2. Manipulacje w obrębie ludzkiego genomu
Art. 14 - Zakaz dokonywania wyboru płci: Wykorzystywanie technik medycznych wspomaganej prokreacji jest zakazane, jeśli celem tych technik jest wybór płci przyszłego dziecka, z wyjątkiem sytuacji, gdy wybór taki pozwala uniknąć poważnej choroby dziedzicznej zależnej od płci dziecka.

Jest to ustępstwo na rzecz selekcji dzieci pod względem płci, jeśli w rodzinie istnieje choroba genetyczna dziedziczona w sposób sprzężony z płcią (np. chorują wyłącznie chłopcy, dziewczynki mogą być jedynie nosicielkami choroby). Rozwiązanie jest nie do przyjęcia z podstawowego powodu: pozostaje pytanie o los chorego zarodka.

3. Badania prowadzone na embrionach in vitro
Art. 18 - Badania na embrionach in vitro: 2. Tworzenie embrionów ludzkich dla celów naukowych jest zabronione.

Embriony ludzkie mogą być tworzone:
a) w ramach wspomagania prokreacji (są następnie wszczepiane w procedurze zapłodnienia pozaustrojowego in vitro)
b) do celów terapeutycznych
b) do celów czysto naukowych
Zakazany jest wyłącznie ten trzeci wariant. Nie ma mowy o zakazie klonowania.

Ustawa bioetyczna: dlaczego jest konieczna?

Postęp medycyny także w naszym kraju umożliwia wykonywanie zabiegów, których moralna dopuszczalność budzi – delikatnie mówiąc – bardzo duże wątpliwości.

W Polsce nie istnieje obecnie prawo regulujące status zarodków ludzkich, zasady ich tworzenia i określającego praktyki zabronione prawnie. Ośrodki zajmujące się zapłodnieniem in vitro nie muszą mieć żadnych certyfikatów i podlegać żadnej kontroli poza finansową, a status zarodków reguluje… prawo cywilne. Oznacza to, że zarodek jest wspólną własnością rodziców, taką jak stół czy krzesło.

Nie ma żadnych ograniczeń dotyczących:
- handlu zarodkami ludzkimi
- klonowania tzw. terapeutycznego i reprodukcyjnego
- tworzenia embrionów dla celów naukowych
- doboru zarodków pod kątem dowolnych cech, których istnienie daje się określić genetycznie
- niszczenia zarodków
- tworzenia hybryd ludzko-zwierzęcych.

Uchwalenie ustawy bioetycznej jest zatem zadaniem pilnym.

Co ma regulować ustawa?

W trakcie dyskusji na temat proponowanej ustawy bioetycznej poruszane są dwie kwestie: regulacji związanych z zapłodnieniem pozaustrojowym in vitro oraz tzw. „testamentu życia”. Pozostałe umykają uwadze, gdyż wiele kwestii nie budzi kontrowersji.

Zespół pracujący nad rekomendacjami ustalił, że:

a) zagadnienia związane z wspomaganą prokreacją wymagają regulacji ustawowych
b) procedury wspomaganej prokreacji mogą być wykonywane jedynie w ośrodkach, które uzyskały odpowiednią licencję
c) działalność tych ośrodków powinna być poddana nadzorowi i kontroli ze strony centralnego podmiotu (ewentualnie podmiotów) powołanego na mocy ustawy
d) należy zakazać tworzenia zarodka z gamet ludzkich dla celów naukowych
e) należy zakazać ingerencji w linię komórek rozrodczych człowieka
f) należy zakazać handlu zarodkami ludzkimi oraz gametami
g) należy zakazać klonowania reprodukcyjnego.

Najpoważniejsze kontrowersje w pracach Zespołu dotyczyły:

a) dostępu do procedury wspomaganej prokreacji (tylko dla małżeństw, dla wszystkich par, które wspólnie przejdą cykl leczenia niepłodności, także dla osób samotnych)
b) dopuszczalności lub zakazu tworzenia zarodków nadliczbowych
c) dopuszczalności lub zakazu diagnostyki zarodków
d) dopuszczalności lub zakazu sztucznego zapłodnienia z użyciem komórek rozrodczych dawców trzecich.

Zespół nie uzgodnił także stanowiska w sprawie dopuszczalności klonowania terapeutycznego, jednak w odpowiedzi na pytanie: „Czy prawnie dopuszczalne powinno być klonowanie w celach terapeutycznych, w trakcie którego powstaje ludzki zarodek (ludzka komórka o charakterze totipotentnym)?” większość (9) osób głosowało przeciw takiemu rozwiązaniu.