Drzewo owocujące

Wielki Tydzień najbardziej kojarzy nam się z męką Chrystusa i jego śmiercią na krzyżu. To właśnie podczas Drogi Krzyżowej i ukrzyżowania na Golgocie Chrystus z narzędzia śmierci uczynił krzyż miejscem zwycięstwa i zbawienia. Od tego momentu krzyż stał się znakiem rozpoznawalnym dla tych, którzy uwierzyli w Niego. Tak naprawdę, to wychowujemy się w cieniu lub w towarzystwie krzyża. Ten Chrystusowy znak towarzyszy nam, ludziom wierzącym, od narodzin do śmierci. Niemalże każdego dnia patrzymy na niego, mijamy przy naszych drogach, całujemy przy wejściu do kościoła lub czynimy na naszym ciele, rozpoczynając i kończąc dzień lub jakąś czynność.

Czasem nie zauważamy, że niemal wrośliśmy w obecność krzyża. To sprawia, że niekiedy zapominamy o jego obecności i znaczeniu. A przecież właśnie w tym znaku zapisana jest nasza kultura, sztuka i wiara tych, którzy je wykonali.

Opatowskie i sandomierskie krucyfiksy

– W historii sztuki możemy wyróżnić kilka form artystycznych krzyża. Pierwsze to krzyż i krucyfiks. Nazwą krzyż określane jest samo drzewo krzyża, czyli dwie belki skrzyżowane w różnych formach: czy to łacińskiej, greckiej, jerozolimskiej, czy w formie franciszkańskiej. Jest to krzyż, na którym nie ma umieszczonej postaci Chrystusa – wyjaśnia ks. Andrzej Rusak z Muzeum Diecezjalnego. Krzyż z przedstawieniem postaci Chrystusa nazywany jest krucyfiksem. – Ta forma rozpowszechniła się po wyprawach krzyżowych, kiedy zapanował pasjonizm, czyli swego rodzaju moda na jak najwierniejsze ukazywanie postaci umęczonego i przybitego do krzyża Chrystusa – dodaje. Najstarszy krucyfiks na terenie diecezji znajduje się w opatowskiej kolegiacie. Sama świątynia jest perłą pośród polskich romańskich kościołów. Istnieją spekulacje, że mieli ją zbudować templariusze sprowadzeni na te tereny przez Henryka Sandomierskiego, jedynego polskiego władcę, który wyruszył na krucjatę w 1154 r. Cały wystrój kolegiaty pw. św. Marcina, mimo iż zmieniał się przez wieki, zachował surowość wnętrza oraz liczne zabytki, pośród których szczególnie cenne są te związane z misterium Męki Pańskiej. Jeszcze do niedawna mało kto wiedział o istnieniu gotyckiego krzyża, który według podań i ocen historyków może pamiętać czasy króla Władysława Jagiełły. – Jest to najcenniejszy zabytek ruchomy kolegiaty. Kilkanaście lat temu, po objęciu parafii, odnalazłem w jednym z bocznych pomieszczeń świątyni stary, uszkodzony i bardzo zniszczony wizerunek ukrzyżowanego Chrystusa. Miał całkiem zniszczone ręce i przymocowany był do krzyża grubym sznurem. Po wstępnych konsultacjach został przewieziony do pracowni konserwatorskiej. Tam przez długie miesiące poddawany był żmudnym pracom renowacyjnym. Okazało się, że to cenny zabytek z XIV w. – opowiada ks. Michał Spociński, opatowski proboszcz.

Po badaniach konserwatorskich i ocenie historyków sztuki okazało się, że to jeden z najstarszych zachowanych krucyfiksów w Polsce. Wykonany z drewna, nawiązuje do gotyckiej szkoły niemieckiej, która charakteryzowała się dużym realizmem ukazywania postaci. Weryzm podkreślony jest poprzez specjalne wykonanie podwinięć skóry w miejscach gwoździ oraz realistycznym ukazaniem cierpienia poprzez wyraz twarzy Chrystusa. Później ten styl wykorzystał Wit Stwosz podczas wykonywania krakowskiego ołtarza. Krzyż datowany jest na XIV w., ale w archiwach kolegiaty nie zachowały się dokumenty, kto jest jego autorem ani fundatorem i jak trafił do opatowskiej świątyni. Również nieznane są źródła pochodzenia i autor bernardyńskiego krzyża z opatowskiego franciszkańskiego klasztoru. – Bardzo ciekawe jest tłumaczenie ikonograficzne tego zabytku. Krzyż ukazany jest tutaj jako kwitnące i owocujące drzewo życia. Na tej idei opierały się w sztuce wyobrażenia krzyża jako ulistnionego pnia zwanego crux florida – drzewo z gałązkami, sękami, liśćmi i owocami – wyjaśnia jeden z opatowskich przewodników.

Niezwykle wymowny jest także krucyfiks z sandomierskiej katedry. Pochodzi z XV w., początkowo był umieszczony w tzw. tęczy świątyni, czyli przy sklepieniu nad prezbiterum. Jednak później umieszczono go na jednym z filarów. – To niezwykły krzyż, bardzo wyrazisty i przemawiający. Podczas zwiedzania katedry ludzie często podkreślają, że są nim zauroczeni i zachwyceni. Niejednokrotnie spotykam osoby, które po obejrzeniu zabytków sandomierskich wracają tutaj na krótką modlitwę, gdyż – jak często zaznaczają – wizerunek tego Chrystusa dotknął i poruszył ich wewnętrznie – opowiada ks. Zygmunt Gil, proboszcz katedry.