Katedra wskazuje sens

Zaraz po pożarze Francuzi licznie wyszli na ulice Paryża i modlili się. To objaw tęsknoty za Bogiem?

Francja ma narzucony gorset politycznej poprawności w postaci radykalnego rozdziału Kościoła od państwa. Trudno nie zauważyć, że są Francuzi, którzy płaczą nad pożarem katedry Notre Dame, a jednocześnie świętują rocznicę rewolucji francuskiej, która zrównała z ziemią, sprofanowała setki katedr i kościołów. Ze wspaniałego opactwa w Cluny niemalże nie został kamień na kamieniu. Jest w tym jakiś dramat. Ale Francuzi modlący się publicznie na ulicach Paryża... To wiele mówi. I to też jakiś znak.

Co Ksiądz Biskup myśli o interpretowaniu pożaru katedry Notre Dame jako kary za grzechy Francuzów wobec Kościoła?

Jeśli ktoś z tego pożaru odczytuje wezwanie do przemiany życia i je podejmuje, to chwała Bogu. Oczywiście zawsze jest pokusa szukania zła na zewnątrz, co nie znaczy, że tam go nie ma, jednak nasz wpływ na zło zewnętrzne jest niewielki. Jeśli mam jakikolwiek wpływ na zło na ziemi, to przede wszystkim na to, które jest we mnie.

Środowiska lewicowe nie ukrywają satysfakcji ze zniszczenia Notre Dame. Związany z Krytyką Polityczną publicysta skomentował ten pożar słowami: „Nie gaście gówna, cud, że się pali”. Czy to jest nurt, w którym walka z wiarą stała się programem polityczno-społecznym?

To też są próby symbolicznego interpretowania tego samego wydarzenia. Potwierdzają one, że człowiek jest istotą symboliczną, że tak naprawdę szuka znaków, nawet jeśli nie uznaje transcendencji. W wymiarze rzeczywistości widzialnej próbuje doszukać się czegoś głębszego, nawet jeśli nie wierzy w Pana Boga. 

Przykładów negatywnego stosunku do wiary jest dużo. W Hiszpanii, która przecież pamięta wojnę domową, w czasie której płonęły kościoły i mordowano duchownych, w naszych czasach na etykietach zapałek pojawiła się zapalona zapałka i płonący kościół oraz podpis: „Jedyny kościół, który oświeca, to kościół, który płonie”. Pożar Notre Dame był niejako materializacją tych złych pragnień.

Jednocześnie ludzie niezwiązani z Kościołem byli poruszeni pożarem, wielu zadeklarowało pomoc. Nawet lewicowe stacje telewizyjne kibicowały ratowaniu Najświętszego Sakramentu czy relikwii korony cierniowej. Istnieje pewna wspólnota kulturowa?

To jest płaszczyzna do dialogu Kościoła ze światem. Już Jan Paweł II bardzo mocno podkreślał, że wartością niekwestionowaną w dzisiejszym świecie pozostaje kultura, nawet w sytuacji, gdy podważana jest istota religii. Podkreślam to podczas wykładów na Uniwersytecie Warszawskim. Gdybym do grupy studenckiej, w której zdecydowana większość jest niewierząca albo wobec Kościoła obojętna, mówił wprost o Chrystusie czy świętych, spotkałbym się z dezaprobatą. Kiedy mówię o ikonie Chrystusa, o obrazach i rzeźbach świętych, słuchają z zainteresowaniem, ponieważ kultura stanowi niekwestionowaną wartość. A przecież sercem kultury jest kult.

Niektórzy chcą, aby po odbudowie zrobić z Notre Dame świątynię rozumu, jak za rewolucji francuskiej.

Takie myślenie wyrasta z oderwania kultury od kultu. Goethe mówił, że kultura oderwana od kultu staje się odpadkiem. Mocne słowa. Oddajmy jednak historii sprawiedliwość. W XIX w. zdewastowane mury katedry Notre Dame skłaniały do refleksji, pojawiła się myśl o odbudowie. Wielką inspiracją był Wiktor Hugo i jego książka „Dzwonnik z ­Notre Dame”. Potem na bazie zainteresowań francuską historią, na fali romantyzmu i fascynacji średniowieczem podjęto to wyzwanie. Francuski architekt i konserwator Eugène Viollet-le-Duc, wraz ze współpracownikami, dźwignął z ruin wiele katedr i przywrócił im dawny blask. Do tego stopnia, że jeszcze w końcu XX wieku stawiano sobie pytania, czy niektóre detale architektoniczne gotyckich katedr są oryginalne, średniowieczne, czy jest to kreacja Viollet-le-Duca z XIX w. Tak zręcznie potrafił naśladować gotyk, tak dobrze go poznał. Sygnaturka z Notre Dame, która spłonęła, była właśnie wspaniałym dziełem tego architekta.

Pojawiają się też propozycje, aby odbudować Notre Dame w stylu modernistycznym, ze szklanym dachem czy iglicą zamiast wieży. Jaki miałoby to wpływ na symbolikę katedry?

Myślę, że wygra koncepcja zachowawcza, która jest zgodna z tendencją dominującą we współczesnej szkole konserwatorskiej. Chodzi w niej o zachowanie maksimum oryginalnej substancji zabytkowej. W przypadku zniszczeń obiektów takiej rangi jak Notre Dame celem będzie przywrócenie jej pierwotnego kształtu sprzed pożaru. Gdy w wyniku trzęsienia ziemi zawaliło się jedno przęsło w bazylice w Asyżu i wraz z nim spadły fragmenty fresków Giotta, nikt nie miał wątpliwości, że trzeba je zrekonstruować. Historia kultury jest nieustannym burzeniem i odbudowywaniem. Arcybiskup Paryża przypomniał, że każdy kościół, nawet najwspanialszy, jak Notre Dame, ostatecznie jest zbudowany dla maleńkiego kawałka Chleba, w którym jest wszystko, cały kosmos.

Biskup Michał Janocha - doktor habilitowany nauk humanistycznych w zakresie historii sztuki, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, przewodniczący Rady ds. Kultury i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego Konferencji Episkopatu Polski. Jest biskupem pomocniczym archidiecezji warszawskiej.