Mediator i doradca

W wiele lat później, gdy z uwagi na swą skromność nie chciał przyjąć godności kardynalskiej, papież musiał zagrozić mu ekskomuniką, aby skłonić go w jakiś sposób do zostania kardynałem.

W roku 1043 został opatem eremu w Ponte Avellana, a zarazem odnowicielem życia zakonnego i swoistym doradcą innych klasztorów. Za doradcze zdolności cenili Piotra Damianiego także kolejni papieże: Klemens II, Leon IX, Stefan II, Damazy II i Aleksander II oraz cesarze: Henryk IV i Otton III.

Do dziś uchodzi on za jednego z największych średniowiecznych erudytów. Dante Alighieri wspomina o nim przykładowo w „Boskiej komedii” (jak czytamy we wstępie do Pieśni XXI w „Raju”: „Jeden z duchów, Pier Damiano, poucza Dantego o tajemnicy przeznaczenia, mówi o swoim życiu i wygłasza inwektywę przeciwko kosztownym strojom duchowieństwa...”). Podczas sporów o inwestyturę i symonię, licznymi pismami zwalczał owe nadużycia w nadawaniu i handlu godnościami, urzędami kościelnymi, sakramentami, czy dobrami duchowymi. Piętnował także nieobyczajność ówczesnego kleru. Zachował się także jeden z jego listów z pogróżkami kar Bożych, wysłanych do antypapieża Honoriusza.

Poza ową „doraźną” publicystyką, pozostawił po sobie jednak Damiani, także i liczne poetyckie utwory, teksty dotyczące prawa kanonicznego, czy traktaty. W jednym z nich tak sugestywnie i zachwycającą udało mu się opisać atuty pustelniczego życia, że wielu, spośród licznych czytelników tego dzieła zdecydowało się potem przystać do kamedułów. To właśnie Piotr Damiani był pierwszym teologiem, który rozpowszechnił teorię dwóch mieczy, które Jezus przekazał osobno: papieżowi i cesarzowi - teorię traktującą o równości władzy świeckiej i duchownej.

Jako legat i papieski mediator, załagodził wiele sporów, które uchodziły do czasu jego przybycia, za beznadziejne. Pojednał między innymi jednego z francuskich biskupów z benedyktyńskimi mnichami, ze słynnego opactwa w Cluny, zaś w 1069 roku we Frankfurcie nad Menem przekonał ówczesnego cesarza, Henryka IV, aby ten nie odchodził od swej żony, Berty.

Święty Piotr Damiani (Damian) zmarł w 1072 roku. Jego grobowiec znajduje się w katedrze Najświętszej Maryi Panny w Faenza. W roku 1821 papież Leon XII ogłosił go doktorem Kościoła.