Człowiek według Pawła

Wydaje się, że ludzie nieraz uciekają od tego pytania. Może boją się konsekwencji. Paweł jest cały czas wpatrzony w Chrystusa. Dzięki Niemu rozumie lepiej nie tylko, czym jest łaska bycia człowiekiem, ale też dostrzega wyraźniej, czym jest mrok, w którym pogrążony bywa ludzki świat. Dziś pierwsza część katechezy poświęconej człowiekowi, za tydzień dokończenie.

Człowieka nie można do końca zrozumieć bez Chrystusa. To słynne zdanie można uznać za sedno Pawłowej nauki o człowieku, czyli jego antropologii. Dla Apostoła najważniejszym wydarzeniem historii jest Chrystus zabity i zmartwychwstały. Paweł z tej perspektywy patrzy na człowieka, a więc także na całą wiedzę o człowieku, którą przyniósł Stary Testament. To prawda o zbawieniu rozjaśnia mroczną kwestię grzechu. Adam i Chrystus – to ulubione zestawienie, którym posługuje się Apostoł. Pierwszy przypomina prawdę o tym, że człowiek od samego początku zbuntował się przeciw Stwórcy i zamieszkał z własnej woli w krainie grzechu. Drogę wyjścia z tej krainy wskazywały przykazania (Prawo), ale człowiek nie miał mocy, by nią pójść. Wyzwolił nas Chrystus – Nowy Adam. On pokazał drogę do odnowionego, wolnego, pełnego człowieka i zarazem dał moc, by tą drogą iść.

Potomkowie Adama

Dla Pawła człowiek jest potomkiem Adama. Oznacza to, że każdy człowiek – tak jak ów pierwszy – jest stworzeniem Boga. Zarazem jednak jako potomkowie Adama, utworzonego z prochu ziemi, jesteśmy słabi, przemijający, grzeszni, śmiertelni. Adam jako wolna osoba pierwszy „wpuścił” na świat grzech i śmierć. Konsekwencje tego wyboru dosięgają każdego z nas. Jedno z najważniejszych zdań antropologii Pawła brzmi: „Dlatego też jak przez jednego człowieka grzech wszedł na świat, a przez grzech śmierć, i w ten sposób śmierć przeszła na wszystkich ludzi, ponieważ wszyscy zgrzeszyli...” (Rz 5,12). Apostoł nie dokończył tego zdania. Śmierć jest konsekwencją grzechu. Dosięgnęła człowieka, ponieważ popełnił grzech. Istnieje złe dziedzictwo Adama, które dosięga każdego człowieka przychodzącego na świat. Teologia nazywa je grzechem pierworodnym.

Jak rozumieć Rz 7,7–25?
Św. Paweł pisze o wewnętrznym pęknięciu w człowieku: „Nie czynię bowiem dobra, którego chcę, ale czynię to zło, którego nie chcę” (7,19). Pytanie brzmi: czy Apostoł pisze tu o sobie, czy o chrześcijanach, czy raczej o człowieku przed spotkaniem z Chrystusem? Bibliści twierdzą, że forma „ja” została użyta jako wprowadzenie czytelnika w opisywane doświadczenie. Tekst ten nie dotyczy ochrzczonych, ale opisuje sytuację ludzi, którzy jeszcze nie poznali Chrystusa!

Takie są w każdym razie intencje Pawła, który przekonuje, że Chrystus wyzwala skutecznie człowieka z jego duchowej schizofrenii. Oczywiście Paweł jest świadomy, że chrześcijanin może upaść i zawsze grozi mu niebezpieczeństwo powrotu do „życia według ciała” (zob. Ga 5,16). Tym niemniej interpretowanie 7. rozdziału Listu do Rzymian jako sytuacji stałego napięcia, którym żyją chrześcijanie, jest niezgodne z intencją autora. To, że my, dzisiejsi chrześcijanie, interpretujemy ten fragment w taki sposób, to już inna para kaloszy.

Słowo „grzech” jest tu nieco mylące, ponieważ nie chodzi tu o osobistą winę człowieka, ale o jakiś rodzaj ciążenia ku złu, który jest wpisany w ludzką wolność. Zło jawi się człowiekowi jako łatwiejszy, atrakcyjniejszy wybór. Apostoł pisze jednak „wszyscy zgrzeszyli”. Nie jest więc tak, że nieposłuszeństwo Adama decyduje w stu procentach o naszych wyborach. Obok grzechu Adama są także nasze grzechy, jest nasza wina. Biblista Joachim Gnilka tłumaczy: „Los i wina splatają się ze sobą i nie da się ich do końca od siebie odłączyć. Popełniając grzech, każdy człowiek okazuje się potomkiem Adama. Przychodząc na obecny świat, każdy wchodzi w jego uwikłania. Nie usuwa to wolności popełniania grzechów. Wina pozostaje. Ale los odgrywa rolę pierwszorzędną. Świat jest tak ukształtowany, że przywodzi ludzi do grzeszenia. Ale te struktury pochodzą od człowieka, on jest ich autorem. Grzech nie króluje gdzieś poza człowiekiem. Świat, w który weszły grzech i śmierć, to świat ludzi”. Czyż to uwikłanie wszystkich ludzi w zło, w grzech, śmierć nie jest bliskie naszemu doświadczeniu? Paweł sam boleśnie to przeżył w swoim życiu.

Apostoł, odwołując się do postaci Adama, najczęściej kontrastuje go z Chrystusem. Grzech Adama naruszył obraz Boga, który jest wpisany w naturę człowieka, ale całkowicie go nie wymazał. Chrystus jest dla Pawła tym, kto definitywnie odnowił obraz Boga w człowieku i ustanowił wzorzec pełnego człowieczeństwa. W Chrystusie zobaczyliśmy „obraz Boga” (2 Kor 4,4) i tym samym idealny obraz tego, czym powinien być człowiek. Dlatego człowiek ma przemieniać się w „obraz Chrystusa”. Bóg pragnie, byśmy „się stali na wzór obrazu Jego Syna, aby On był pierworodnym między wielu braćmi” (Rz 8,29). „My wszyscy z odsłoniętą twarzą wpatrujemy się w jasność Pańską jakby w zwierciadle; za sprawą Ducha Pańskiego, coraz bardziej jaśniejąc, upodabniamy się do Jego obrazu” (2 Kor 3,18). Ten proces przemiany w Chrystusa to zadanie na całe życie, jego finałem jest niebo.

Człowiek – istota cielesna

Słownictwo, którym posługuje się Paweł, opisując człowieka, jest bogate. Nie ma w nim jednak systematyki i konsekwencji. Dzięki żmudnej pracy biblistów można pokusić się o uporządkowanie podstawowych pojęć. Jednym z najważniejszych słów odnoszących się do ludzkiej kondycji jest „ciało”. Przy czym polskie słowo jest tłumaczeniem greckich soma i sarks, różniących się znaczeniem. To zwiększa dodatkowo trudność, ponieważ polski czytelnik nie wie, z którym pojęciem ma do czynienia. Zacznijmy od „ciała – soma”. Zgodnie z semicką mentalnością, ciało nie oznacza u Pawła jednej części człowieka. Człowiek nie tyle ma ciało, co jest ciałem. Jest to zawsze cały człowiek, ale pod określonym kątem widzenia.