Christos rażdajetsia

Trzy święte dni

W dzień Bożego Narodzenia nie wolno było sprzątać w domu, robiono to dopiero na trzeci dzień – św. Stefana. – To był tak zwany wymitny den, czyli dzień do sprzątania. Należało to zrobić wcześnie rano, bo jeżeli chłopcy weszli tam, gdzie mieszkała jakaś panna, i nie było porządku, to dziewczyna miała „pozamiatane”. Nie gotowano również nowych potraw, a jedzono tylko to, co zostało po wigilii. Nie odwiedzano się także w pierwszy dzień świąt, spędzano go w domu. Odwiedziny następowały potem. Drugi dzień świąt był poświęcony Świętej Rodzinie, a trzeci św. Stefanowi, którego atrybutami na ikonach są kadzidło, księga i trzy kamienie – opowiada pan Jan. W cerkwi nie było szopki, a jedynie na tetrapodzie, na specjalnym stoliku, wystawiano ikonę Bożego Narodzenia oraz dory, czyli poświęcony przaśny chlebek, który należało ze sobą zabrać do domu. Na zakończenie nabożeństwa każdy był namaszczany świętym olejem na czole – było to tak zwane mirowanie. Wzajemne odwiedzanie się trwało do wigilii Święta Jordanu, które było obchodzone na pamiątkę chrztu Pana Jezusa. Przypadało to ono wtedy, kiedy u rzymokatolików obchodzono Trzech Króli. Do odwiedzanego domu należało wejść z kolędą na ustach, potem wypowiadano życzenia oraz specjalny rodzaj pozdrowienia. Należało mówić „Christos rażdajetsia” (Chrystus się narodził), na co odpowiadano „Sławitie Jeho” (Chwalmy Go). W międzyczasie wypadał Nowy Rok. Nie ma sylwestra i jest znów wielka liturgia o godz. 4.

Krzyż z lodu

– Święto Jordanu (na pamiątkę chrztu Pana Jezusa) poprzedzała też wigilia, bardzo podobna do tej przed Bożym Narodzeniem. Jedzono więc taką samą wieczerzę z 12 potrawami. Wieczór ten nazywano szczodrym. Po kolacji chodzili po domach tak zwani szczodracy, podobni do kolędników, którzy przedstawiali specjalny program, życząc i winszując gospodarzom szczęścia w domu i obejściu. Najczęściej byli to dorośli mężczyźni. Wśród szczodraków też byli Żyd i Cygan oraz Diabeł, który wcześniej się nie pojawiał – wyjaśnia pan Jan. Ta noc również kończyła się liturgią o godz. 4, po której udawano się nad rzekę lub jakiś zbiornik wodny, w procesji, niezależnie od pogody. Jeśli wodę ściął lód, robiono przeręblę w kształcie krzyża, który później ustawiano na brzegu. Ksiądz święcił wodę, którą zabierano do domów, by je pokropić, a część wody zachowywano jako lekarstwo.

Razem

Większość tych zwyczajów jest kontynuowana. – Pierwsze święta obchodzimy według tradycji zachodniej, rzymskiej. Drugie najczęściej spędzamy w domu rodziców męża, w Zdyni, gdzie jest cały ceremoniał Wigilii. Nie byliśmy nigdy biernymi widzami, ale czynnymi uczestnikami. Pamiętamy, jak nasi synowie leżeli sobie na sianie pod stołem. Gdy była możliwość, to zostawaliśmy na nabożeństwo. Jest długie, ale bardzo ciekawe, bo śpiewane są piękne kolędy. Śpiewu jest bardzo dużo. Wszystkie święta, i polskie, i ruskie, zawsze obchodzimy – mówi Maria Chyra, rzymokatoliczka, żona pana Jana, sołtys Kwiatonia. W Kwiatoniu są dwie rodziny greckokatolickie, pięć prawosławnych, pozostałe 40 to rzymskokatolickie, mieszane i takie, których członkowie nie chodzą nigdzie. – My jesteśmy mieszanym małżeństwem. Rodziny takie jak my szanują jedną i drugą tradycję. Wstrzymują się też, jeśli mogą, od pracy, by uszanować świętowanie sąsiadów. Pamiętam, że po akcji „Wisła”, kiedy nie było księży greckokatolickich w Zdyni, przyjeżdżał na ruskie święta ksiądz katolicki i odprawiał nabożeństwo po łacinie, Łemkowie, którzy zostali, śpiewali swoje kolędy. A myśmy na te nabożeństwa chodzili razem z nimi. To jest wielkie bogactwo kultur, które mogą obok siebie żyć, a jednocześnie się wzbogacać – dodaje pani Maria. Warto pamiętać, że Łemkowie to zapomniani Polacy.