Abp Józef Kowalczyk – Prymasem Polski

Ważne zadania - konkordat i reorganizacja struktur administracyjnych Kościoła

Jako główne zadania dla pierwszego po II wojnie światowej nuncjusza apostolskiego w Polsce Jan Paweł II wyznaczył mu m. in. wynegocjowanie i podpisanie konkordatu oraz przeprowadzenie nowego podziału administracyjnego Kościoła w kraju.

Do Polski abp Józef Kowalczyk powrócił 23 listopada 1989 r. W drodze z Rzymu do Ojczyzny towarzyszył nowemu nuncjuszowi abp Bronisław Dąbrowski, sekretarz generalny Konferencji Episkopatu Polski. Na lotnisku Okęcie abp. Kowalczyka powitał Prymas Polski kard. Józef Glemp. W przemówieniu powitalnym abp Kowalczyk zaznaczył, że ma świadomość tego, „jaka przeszłość i jakie dziedzictwo” jest związane z powierzoną mu posługą, a także wysiłków Episkopatu Polski w kierunku normalizacji stosunków ze Stolicą Apostolską.

Arcybiskup Kowalczyk rozpoczął uroczyście misję apostolską w Polsce podczas Mszy św. w warszawskiej archikatedrze św. Jana Chrzciciela 26 listopada 1989 r. Listy uwierzytelniające nowy nuncjusz apostolski w Polsce złożył ówczesnemu prezydentowi Wojciechowi Jaruzelskiemu 6 grudnia 1989 r. w Warszawie.

Zgodnie z wielowiekową tradycją i zwyczajami międzynarodowymi nuncjusz apostolski w Polsce jest z urzędu dziekanem korpusu dyplomatycznego. Jako nuncjusz apostolski corocznie przewodniczy Mszy św. koncelebrowanej w rocznicę inauguracji pontyfikatu, a jako dziekan Korpusu Dyplomatycznego w pierwszych dniach nowego roku składa życzenia Głowie Państwa polskiego. Oficjalnie żegna też w Nuncjaturze Apostolskiej ambasadorów kończących swoją misję w Polsce.

Jednym z pierwszych kroków nowego nuncjusza było doprowadzenie do przywrócenia Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego w 1991 r.

Wśród największych zasług ponad 20-letniej posługi abp. Kowalczyka jako nuncjusza w Warszawie, wymienić można podpisanie 28 lipca 1993 r. przezeń Konkordatu między Rzecząpospolitą Polską a Stolicą Apostolską. Polski konkordat – który uważany jest za wzorcowy dla innych analogicznych umów w tym regionie Europy – bazuje na wypracowanej przez Sobór Watykański II zasadzie wzajemnej autonomii instytucji państwowych i kościelnych. Uznaje też osobowość prawną Kościoła katolickiego i ważność prawną ślubów kościelnych. Niestety, ze względu na zmianę rządu (na lewicowy), do jakiej wkrótce potem doszło, ratyfikacja tego ważnego dokumentu prawa międzynarodowego nastąpiła dopiero 23 lutego 1998 r.

Konkordat ze Stolicą Apostolską otworzył też możliwość przyznania analogicznych regulacji (w formie ustaw) innym Kościołom obecnym na ziemi polskiej, przez co stał się ważnym instrumentem promocji wolności religijnej na polu ekumenicznym.

Abp Kowalczyk jako nuncjusz apostolski przygotował (wraz z komisją polskiego Episkopatu) całościową reorganizację kościelnych struktur administracyjnych w Polsce. Dokonana została bullą papieską „Totus Tuus Poloniae populus” z 25 marca 1992. Dzieło to było kontynuowane w kolejnych latach: 1996, 2004 i 2009. Była to najszersza reforma struktur kościelnych w Europie w okresie powojennym. Jej podstawową ideą było – jak to definiował sam nuncjusz: „zbliżenie biskupów do wiernych”, drogą wprowadzenia mniejszych jednostek administracyjnych, nie przekraczających na ogół miliona wiernych. Rozwiązana też została unia personalna Warszawy i Gniezna, nie mająca już uzasadnienia w warunkach wolnej Polski.

Doceniając rangę tej reformy Jan Paweł II podsumował ją w 2002 r w następujących słowach: „Szczególną radością napawa mnie fakt, że pozwoliła ona na skuteczniejsze działanie kurii biskupich oraz pełniejszą współpracę diecezji ze wspólnotami życia konsekrowanego i rozwojem duszpasterstw specjalistycznych”.

Abp Józef Kowalczyk brał udział w przygotowaniach i towarzyszył w pielgrzymkach do Polski Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi II w latach: 1991, 1995, 1997, 1999 i 2002 oraz Benedyktowi XVI w 2006 r.

Bardzo ważnym i znamiennym w skutki wątkiem posługi każdego nuncjusza, w tym abp. Kowalczyka jest prowadzenie specjalnych, tajnych konsultacji, które służą wyłonieniu kandydatów na biskupów. Ich owocem jest przygotowanie za każdym razem tzw. Terno, które przekazywane jest Stolicy Apostolskiej. Zdecydowana większość pełniących swój urząd polskich biskupów, została mianowana przez papieży Jana Pawła II i Benedykta XVI w ślad za konsultacją przeprowadzoną przez abp. Kowalczyka.

Rolą nuncjusza jest także towarzyszenie pracy Konferencji Episkopatu Polski, szczególnie w dziedzinie współpracy ze Stolicą Apostolską czy kształtowania stosunków z państwem. Nuncjusz nie będąc członkiem Konferencji nie bierze udziału w jej decyzjach, ale – jak potwierdzają poszczególni polscy biskupi – doradczy głos nuncjusza Kowalczyka miał w naszych realiach duże znaczenie. Przez lata dał się on poznać jako konsekwentny inspirator i zarazem obrońca linii wyznaczonej współczesnemu Kościołowi przez nauczanie Soboru Watykańskiego II. Nuncjusz był zawsze też bardzo konsekwentnym obrońcą zasady autonomii Kościoła od sfery politycznej, co znalazło kilkakrotnie wyraz w krytyce tych działań ugrupowań bądź mediów katolickich, których działania zmierzały do związania Kościoła z określoną formacją polityczną.

Sam nuncjusz Kowalczyk – pełniąc swą misję dyplomatyczną z ramienia Stolicy Apostolskiej – był też bardzo otwarty w utrzymywaniu bezpośrednich kontaktów z niemal wszystkimi liczącymi się środowiskami kościelnymi, kulturalnymi czy intelektualnymi w Polsce. Kierowana przezeń Nuncjatura przy Alei Szucha w Warszawie stała się gościnnym domem nie tylko dla członków Korpusu Dyplomatycznego, wobec którego nuncjusz pełni funkcję dziekana, ale i dla liczących się środowisk w Polsce. Charakterystyczny dla stylu posługi abp Kowalczyka jest fakt, że na publicznych spotkaniach w Nuncjaturze, chociażby z okazji rocznic pontyfikatu, zobaczyć można było polityków czy ludzi wszystkich opcji, bez wyróżniania kogokolwiek. Rolę nuncjusza zauważało się w budowaniu atmosfery jedności ponad wszelkimi podziałami. Było to chyba jedyne takie miejsce w wolnej Polsce.

Jednocześnie jako swe dodatkowe zadanie abp. Kowalczyk przyjął troskę o rozwój życia zakonnego i konsekrowanego w Polsce. Jest na tym polu bardzo aktywny. W każdej wolnej chwili wizytuje różnorodne zgromadzenia zakonne, uczestnicząc w istotnych dla nich chwilach, służąc opieką i radą. W ciągu 20 lat urzędowania złożył 210 wizyt w zgromadzeniach męskich i ponad 120 wizyt w zgromadzeniach żeńskich.

Ponadto bardzo wiele podróżuje po całej Po