Święty Jan Apostoł w ikonografii

Otwarta księga







Księga jest atrybutem zarówno apostołów jak i ewangelistów. Święty Jan był jednym i drugim. Nic więc dziwnego, że bardzo często przedstawiany jest w sztuce z księgą w dłoni, przeważnie otwartą.

















Orzeł
Ewangelia św. Jana jest uważana za najgłębszą pod względem myśli teologicznej, za najwyższy wzlot ducha. Ten wzlot ma symbolizować orzeł, uważany od starożytności za "króla" ptaków. Umieszczanie przy wizerunku św. Jana orła miało jeszcze drugie znaczenie. W jego Objawieniu będącym częścią Pisma Świętego jedna z postaci symbolizujących wszechświat przyjmuje postać lecącego orła (Ap. 4,7). Apostoł pisał Apokalipsę na wyspie Patmos. Nieprzypadkowo w grafice "Święty Jan na Patmos" niemiecki artysta renesansowy Albrecht Duerer umieścił orła obok wizerunku Ewangelisty.





Kocioł oleju i kielich z trucizną
Święty Jan był jedynym apostołem, który zmarł śmiercią naturalną. Mimo to, towarzyszą mu często w sztuce atrybuty męczeństwa. Apostoł był prześladowany przez cesarza Domicjana. Według tradycji cesarz kazał go wrzucić do kotła wypełnionego wrzącym olejem. Święty Jan wyszedł jednak z kotła cały i zdrowy.








W jednym z apokryfów (są to pisma o treści biblijnej nie uznane za wiarygodne i natchnione) znajduje się legenda tłumacząca dlaczego przy postaci św. Jana często pojawia się kielich z wystającym z niego wężem. Według legendy Aristodemus, kapłan z pogańskiej świątyni Diany w Efezie zmusił św. Jana do wypicia kielicha z trucizną. Apostoł uczynił znak krzyża, wypił i nic mu się nie stało. Wówczas Aristodemus nawrócił się na chrześcijaństwo. Wąż w kielichu symbolizuje truciznę.








Uczeń umiłowany
Jan był najmłodszym apostołem. Dlatego stosunkowo często przedstawia się go jako człowieka młodego, bez brody. Był też najbardziej umiłowanym uczniem Jezusa. Podczas Ostatniej Wieczerzy dostąpił zaszczytu położenia głowy na Jego piersi. Obok: średniowieczna ikona grecka anonimowego artysty przedstawiająca tę sytuację.