Egzorcyzmy - czyli...

Z dziejów egzorcyzmów

Bp Stefan Cichy

W podręcznikach liturgiki i encyklopediach znaleźć można krótkie wzmianki o historii egzorcyzmów. Ks. Gabriele Amorth w książce Egzoryści i psychiatrzy zauważa, że historia egzorcyzmu w różnych jego formach nie została jeszcze napisana i sam podejmuje się krótko ją przedstawić, dzieląc ją na siedem okresów. Chodzi w niej zasadniczo o tzw. wielki egzorcyzm.

Pierwszy okres jest związany z życiem Chrystusa Pana i Apostołów. Ewangelie ukazują walkę Pana Jezusa z szatanem i uwalnianie z jego mocy ludzi opętanych, oraz opowiadają o wyrzucaniu złych duchów (por. np. Mk 1,21-28; 5,1-20). Boski Zbawiciel udzielił Apostołom władzy nad duchami nieczystymi, aby je wypędzali (por. Mt 10,1). Dając nakaz misyjny, Pan Jezus powiedział: "Tym zaś, którzy uwierzą, te znaki towarzyszyć będą: w imię moje złe duchy będą wyrzucać" (Mk 16,17). Apostołowie pisali o walce ze złymi duchami (por. 1 P 5,8n; Jk 4,7; Ef 6,12) i wyrzucali je. W Dziejach Apostolskich czytamy: "Bóg czynił też niezwykłe cuda przez ręce Pawła, tak że nawet chusty i przepaski z jego ciała kładziono na chorych, a choroby ustępowały z nich i wychodziły złe duchy" (19,11n).

Z drugiego okresu obejmującego wieki I-III pochodzą zapisy dotyczące wypędzania złych duchów. Znajdujemy je w Apologii św. Justyna, w pismach Tertuliana i Cypriana. Z Dialogu z Tryfonem oraz pism św. Ireneusza i Orygenesa dowiadujemy się również o formach tekstowych egzorcyzmu. Na przykład św. Ireneusz pisze: "Poprzez wezwanie imienia Jezusa Chrystusa, który został ukrzyżowany pod Poncjuszem Piłatem, szatan zostaje wypędzony z człowieka".

Trzeci okres obejmuje czas od III do VI w. Wielkim egzorcystą tego okresu był św. Marcin, biskup Tours (?397). Za czasów papieża Sylwestra synod rzymski mianował egzorcystów. Przez wiele wieków (do 1972 r.) istniały święcenia egzorcystatu, zaliczane do niższych święceń. Z listu papieża Korneliusza (252-253) do biskupa Fabiana dowiadujemy się, że w Rzymie było wtedy 52 egzorcystów. Papież Celestyn I w 416 r. ustalił, że egzorcyzmy mogą być sprawowane tylko za zgodą biskupa.

Dalszy rozwój egzorcyzmów nastąpił między VI a XII wiekiem. Z tego okresu pochodzi pierwsza znana formuła używana przy święceniach egzorcystatu. Znajduje się ona w dziele Statuta Ecclesiae Antiqua z VI w. W księgach liturgicznych powstałych w tym okresie znajduje się wiele formuł egzorcyzmów.

Kolejny okres w historii egzorcyzmów to czas od XII do XV w. W księgach błogosławieństw z tego okresu znaleźć można wiele tekstów dotyczących egzorcyzmów.

Dalszy okres obejmuje czas od XVI do XVII w. W tym czasie odbył się Sobór Trydencki, który w nauce o sakramentach zaliczył egzorcystat do święceń niższych. Po tym Soborze ukazał się w 1614 roku Rytuał rzymski, który miał rozbudowany obrzęd egzorcyzmu, zawierający modlitwy z wcześniejszych ksiąg liturgicznych.

Ostatni zaś okres trwa od XVIII w. do dziś. Do Rytuału w 1925 r. włączono dodatek, zwany "małym egzorcyzmem", stosowany od 1890 r. Po Soborze Watykańskim II nową księgę z egzorcyzmami opublikowała Stolica Apostolska w 1998 r. Polski przekład tej księgi noszący tytuł Egzorcyzmy i inne modlitwy błagalne został zatwierdzony 12 maja 2001 r.