Sprawiedliwy wśród świętych

Sytuacji, w których zachowanie kard. Dalla Costy nie wzbudziło entuzjazmu faszystowskich władz, było więcej. Florencki hierarcha nie pochwalał najazdu Włoch na Abisynię. Choć, trzymając się zasady nieangażowania w konflikty, nie potępił jednoznacznie tej wojny, mówił o „niepotrzebnej rzezi” i cieszył się, kiedy konflikt się zakończył. Krytykował także włoskie ustawy rasistowskie z 1938 r., które odbierały Żydom obywatelstwo i zakazywały im pełnienia ważnych funkcji. Kardynał Elia Dalla Costa napisał obszerny list, w którym nazwał wyznawców judaizmu schizmatykami i heretykami, ale przypominał, że „Kościół nigdy nie miał zamiaru prześladować i nigdy nie prześladował Żydów z powodu ich pochodzenia”. Nie dał się też namówić na to, by udział Włoch w inwazji na Związek Sowiecki ogłosić antybolszewicką krucjatą, choć doskonale zdawał sobie sprawę z tego, jakim zagrożeniem jest komunizm. Wspominał o tym, odnosząc się do wydarzeń hiszpańskiej wojny domowej. Także później jednoznacznie potępiał ideologię marksistowską, wcielając w życie decyzję Świętego Oficjum z 1949 r., nakładającą ekskomunikę na członków organizacji komunistycznych.

330 ocalonych

Najtrudniejsze dla kard. Dalla Costy chwile nadeszły w 1943 roku. Po klęsce na froncie wschodnim Benito Mussolini został obalony i uwięziony, a nowy rząd Włoch ogłosił zawieszenie broni z aliantami. Niemcy uwolnili jednak Mussoliniego, a ten przy wsparciu nazistowskiego koalicjanta utworzył faszystowską Włoską Republikę Socjalną, zajmującą północną część Półwyspu Apenińskiego. Pod naciskiem Hitlera Mussolini podpisał dekret o wywiezieniu Żydów do Rzeszy albo obozów koncentracyjnych, które zaczęto tworzyć.

W granicach Włoskiej Republiki Socjalnej znalazła się Florencja. 11 września 1943 r. do miasta wjechała kolumna niemieckich wozów pancernych. Niemcy zażądali od lokalnych władz wykazu wszystkich mieszkających we Florencji Żydów. 6 i 26 października przeprowadzono łapanki i wywózki. Żydowski Komitet Pomocy wspólnie z Nathanem Cassuto, głównym rabinem miasta, zgłosił się do kardynała z prośbą o pomoc. Ten oddelegował do tego zadania dwóch księży: proboszcza jednej z parafii Leto Casiniego oraz dominikanina Cipriano Ricottiego. Żydowską młodzież umieszczano m.in. w klasztorach prowadzących stancje dla panien. Kardynał Dalla Costa współpracował też z zakonami z Asyżu, dzięki czemu można było wytwarzać dla osób wyznania mojżeszowego fałszywe dokumenty. Ogółem klasztorom i parafiom udało się pomóc 110 Żydom z Włoch i 220 pochodzącym z innych krajów.

Papabile

Kardynał Elia Dalla Costa był silną postacią włoskiego episkopatu. Podczas konklawe w 1939 r. uchodził za jednego z faworytów. Uważano go za kandydata „religijnego” w przeciwieństwie do „dyplomaty” Eugenio Pacellego. Papieżem został jednak ten drugi. W 1958 r. 86-letni kardynał z Florencji miał z kolei opinię jednego z najbardziej wpływowych zwolenników Giuseppe Roncallego, wybranego wówczas na głowę Kościoła.

Zmarł w 1961 roku. Jego pogrzeb przyciągnął tłumy florentczyków. – Był jednym z największych duchowych przewodników, jakich Kościół i lud Florencji miały w ciągu swojej liczącej blisko dwa tysiące lat historii – mówił o nim burmistrz Giorgio La Pira, z którym za życia Dalla Costa blisko się przyjaźnił. W 1981 r., dokładnie 20 lat po śmierci kardynała, rozpoczęto jego proces beatyfikacyjny. 4 maja 2017 r. papież Franciszek podpisał dekret o heroiczności cnót sługi Bożego Elii Dalla Costy.