Kościół w Polsce i rosyjskie prawosławie

Oskarżenia o prozelitym

Trzeba jednak pamiętać, że niemal od początku odrodzenia religijnego w ówczesnym ZSRR, a później w Rosji, gdy Kościół katolicki zaczął odtwarzać swe struktury, towarzyszyła temu jawna niechęć ze strony Patriarchatu Moskiewskiego. Zarzucał on łacinnikom m.in., że wspiera działalność odrodzonego po dziesięcioleciach niebytu Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego, który – odbierając należące niegdyś do niego świątynie i inne budynki – zagraża ponoć prawosławnym na tym obszarze, oraz że katolicy uprawiają prozelityzm na „kanonicznych” obszarach prawosławnych, czyli w Rosji i sąsiednich krajach.

Zarzuty te nasiliły się jeszcze po podniesieniu 11 lutego 2002 przez Jana Pawła II dotychczasowych administratur apostolskich w europejskiej i azjatyckiej części Rosji do rangi diecezji. Wywołało to niemal histeryczną reakcję Patriarchatu, który na kilka lat de facto zerwał wszelkie stosunki z Watykanem i Kościołem powszechnym. W ramach represji za utworzenie przez papieża diecezji bp Jerzy Mazur, polski werbista będący ordynariuszem diecezji św. Józefa w Irkucku, został usunięty stamtąd 19 kwietnia 2002 r. i wysłany przymusowo z powrotem do Polski.

Wznowienie kontaktów

W dniach 12-13 grudnia 1999 r. został zaproszony do Rosji metropolita gnieźnieński abp Henryk Muszyński, późniejszy następca kard. Glempa na stolicy prymasowskiej. Reprezentując Episkopat Polski na konsekracji katolickiej katedry Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Moskwie, abp Muszyński spotkał się jednocześnie m.in. z metropolitą Cyrylem.

Na zaproszenie abp. Muszyńskiego przybył we wrześniu 2005 r. na VI Zjazd Gnieźnieński metropolita Hilarion (Ałfiejew), wówczas będący prawosławnym biskupem Wiednia i Austrii, a od marca 2009 r. przewodniczącym Wydziału Zewnętrznych Stosunków Kościelnych Patriarchatu Moskiewskiego. W Gnieźnie zaapelował o powołanie wspólnego " katolicko-prawosławnego" sojuszu przeciwko niebezpieczeństwom "walczącego ateizmu, relatywizmu i islamu". "Debata między chrześcijanami a ideologią sekularyzmu jest debatą o przyszłość Europy, ma ona charakter antropologiczny. "Wspólnie możemy pomóc Europie w rozwiązywaniu wielu problemów" - przekonywał.

W styczniu 2008 r. abp Muszyński został zaproszony do Rosji przez władze miejskie Siergiejew Posadu. Znalazł się w stolicy Rosji i w tymże klasztorze, gdzie m.in. uczestniczył w spotkaniach ekumenicznych. Miasteczko Siergijew Posad – duchowa stolica rosyjskiego prawosławia, utrzymuje bliskie kontakty z Gnieznem – kolebką chrześcijaństwa i państwa polskiego. Podczas tej wizyty ambasador Polski w Rosji Jerzy Bahr zaproponował abp. Muszyńskiemu nawiązanie kontaktów z mnichami rosyjskimi z klasztoru św. Niła Stołobieńskiego na wyspie Stołobnoje koło Ostaszkowa, którzy wyrażali chęć u siebie zbudować kaplicę poświęconą pamięci Polaków zamordowanych w 1940 r. w tym miejscu. W ślad za tym delegacja mnichów rok później przybyła do Polski.

Od 23 do 29 września 2009 r. przebywała w Polsce delegacja mnichów z tego klasztoru, odwiedzając m.in. Warszawę, Gniezno, Częstochowę i Płock. W klasztorze na Jasnej Górze otrzymali kopię ikony maryjnej, którą następnie zawieźli ze sobą do klasztoru, gdzie mają ją umieścić w budowanej kaplicy dla uczczenia polskich męczenników. Pustelnia św. Niła jest jednym z największych i najważniejszych klasztorów Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Chęć złożenia hołdu Polakom zamordowanym tylko za to, że byli Polakami - w dzisiejszej Rosji zjawisko całkiem nietypowe - podjęli najprawdziwsi konserwatyści, którym z postaci znanych w świecie, najbliższy ideowo był Aleksander Sołżenicyn. Mnisi przebywający w Polsce zaznaczali, że ich wizyta uzgodniona została z nowym patriarchą moskiewskim, którym od 27 stycznia 2009 r. był Cyryl I.