Kościół w Polsce i rosyjskie prawosławie

Katolicyzm rosyjski

Wśród Rosjan katolikami w XIX stuleciu byli jedynie nieliczni intelektualiści i to prawie zawsze pochodzenia arystokratycznego. Najbardziej znani to książę Sergiusz Wołkoński, który na emigracji w Rzymie został nawet kardynałem, Michał Łunin, adiutant Wielkiego Księcia Konstantego powiązany z polskim ruchem powstańczym, książę Iwan Gagarin, który został jezuitą we Francji, kilku przedstawicieli moskiewskiej książęcej rodziny Golicynów i petersburskiej hrabiowskiej rodziny Szuwałowów. Te nawrócenia na katolicyzm były przejawem fascynacji Europą Zachodnią, jaka ogarniała wówczas Rosję.

Na przełomie wieków XIX i XX z inicjatywy dwóch moskiewskich intelektualistów Włodzimierza Abrikosowa i Sergiusza Sołowiowa, bratanka największego rosyjskiego filozofa Włodzimierza Sołowiowa, powstała pierwsza w dziejach Rosji rosyjska parafia katolicka. Była to parafia obrządku wschodniego, posługująca się identyczną liturgią jak Rosyjski Kościół Prawosławny. Podlegała jednak bezpośrednio Rzymowi. Stanowiła w pewnym sensie łącznik między rosyjską elitą chrześcijańską a katolicyzmem na Zachodzie. Do 1908 r., kiedy to Mikołaj II wydał "ukaz tolerancyjny", parafia ta funkcjonowała niejako poza prawem. Przepisy prawa bowiem, aż do czasów wydania ukazu, surowo zabraniały przechodzenia z prawosławia na inne wyznania, traktując to jako przestępstwo.

Wybuch rewolucji lutowej 1917, która obaliła carat, Kościół katolicki przyjął z entuzjazmem, gdyż program Rządu Tymczasowego przewidywał dla niego tak długo oczekiwaną wolność. W dniach 29-31 maja 1917 w Piotrogradzie (nowa nazwa Petersburga) obradował I Rosyjski Sobór Katolicki pod przewodnictwem metropolity Andrzeja Szeptyckiego. Wypracowano na nim „Postanowienia” złożone z 68 punktów, które jasno określały kanoniczną specyfikę Rosyjskiego Kościoła Greckokatolickiego i zapowiedziano utworzenie egzarchatu, podlegającego Szeptyckiemu, który swym przedstawicielem mianował o. Leonida Fiodorowa z tytułem protoprezbitera. W tym też czasie został mianowany także pierwszy i – jak się wkrótce miało okazać – ostatni metropolita katolicki w Rosji – abp Edward von Ropp. Kościół miał wówczas 6 diecezji w tym kraju, w 1921 powstał wikariat apostolski dla Syberii, a dwa lata później – diecezja władywostocka.