Seniorzy w Kościele – ich rola i potrzeby

Zbliżające się Dni Babci i Dziadka (kolejno: 21 i 22 stycznia), a także Światowy Dzień Chorego to szczególna okazja, aby pochylić się nad potrzebami seniorów, zwłaszcza samotnych i chorych. – Papież Franciszek zachęcał księży do zastosowania w duszpasterstwie zasady „otwartych oczu i uszu”, abyśmy dostrzegali ludzkie problemy, a jednocześnie mieli cierpliwość wsłuchiwania się w ludzkie historie – podkreśla ks. Roman Chromy z sekretariatu Komisji Duszpasterstwa KEP, proboszcz i doradca duchowy katolickiego stowarzyszenia seniorów Vie Montante Internationale. – Wydawało nam się, że głównym problemem seniorów jest ubóstwo, jednak nie mniejszym jest samotność – wyjaśnia KAI koordynatorka programów senioralnych Caritas Polska, Monika Figiel.

Proces starzenia się społeczeństw obserwowany jest od ponad ćwierć wieku. Według najnowszych prognoz demograficznych opublikowanych przez Główny Urząd Statystyczny, liczba ludności rezydującej Polski w 2060 roku wyniesie 32,9 miliona osób. W porównaniu do 2022 roku oznacza to spadek populacji o 4,8 miliona, czyli o 12,7 procent. Ponadto osoby w wieku 65 lat i więcej, będą stanowiły około 30 proc. populacji – wynika z raportu. Zgodnie z prognozą GUS nadal postępować będzie proces starzenia się ludności Polski. Seniorzy są również jedną z najliczniejszych grup w Kościele, w związku z czym pojawia się potrzeba skoordynowania działań duszpasterstwa na rzecz osób starszych.

Rola seniorów w Kościele

Osoby w podeszłym wieku mają swój wkład we wspólnotach, w społeczeństwie i w Kościele, który zaprasza ich do współpracy z rodzinami. Seniorzy służą modlitwą, dobrą radą, pomocą – ewangelizują. Osoby starsze wspierają Kościół ofiarnością, a także swoją pomocą. W wielu miejscach są animatorami wspólnot formacyjnych, angażują się również w pomoc parafii, m.in: przynoszenie kwiatów, układanie ich, czy sprzątanie. Św. Jan Paweł II podkreślał, że ludzie starsi są nadzieją Kościoła i społeczeństwa. Z kolei Papież Franciszek apeluje, aby dostrzec osoby starsze w strukturach kościelnych, gdyż oni również pełnią swoją misję apostolską. Wspierają całą wspólnotę modlitwą, a także ofiarują swoje cierpienia w intencji Kościoła. – To są takie duchowe budulce Kościoła – ocenia dyrektor Apostolstwa Chorych, ks. Wojciech Bartoszek. Przygotowanie społeczeństwa do starości stanowi nowe wyzwanie.

Doświadczenie seniorów

Jednym z filarów życia Kościoła, oprócz Pisma Świętego jest tradycja. Emeryci są osobami z doświadczeniem życiowym, zawodowym, a także duchowym. Mają duży wkład w przekazywanie wiary i tradycji chrześcijańskiej. Ks. Roman Chromy przypomina, że osoby starsze stanowią zabezpieczenie naszych korzeni i wartości, nawet jeśli ich sposób myślenia poddawany jest krytyce. – Afrykańskie przysłowie mówi, że gdy umiera starzec, to płonie cała biblioteka. Osoby starsze są więc strażnikami sprawdzonych zwyczajów, tradycji i historycznego doświadczenia. Stanowią skarb i bogactwo każdego społeczeństwa – podkreśla duchowny.

Sakramenty

Zadaniem duszpasterzy i osób wierzących jest otwarcie się na seniora, a także rozbudzenie wrażliwości na jego potrzeby. Wielu seniorów potrzebuje odnowienia życia sakramentalnego po wieloletniej przerwie w przyjmowaniu sakramentów, dlatego ks. Bartoszek zachęca wszystkich kapłanów do gorliwości duszpasterskiej wobec nich. – To wielka prośba do duszpasterzy o troskę wobec chorych i starszych. Można nakłaniać osoby osłabione wiekiem do odwiedzin duszpasterskich w ramach pierwszego piątku i pierwszej soboty miesiąca. Ważna jest zarówno rozmowa, jak i propozycja sakramentów świętych: Komunii Świętej, spowiedzi i sakramentu namaszczenia chorych – mówi. Także ks. Chromy uważa, że potrzebna jest rewizja duszpasterstwa pod kątem troski o seniorów. Wskazuje, że opieka duszpasterska wspólnoty Kościoła powinna opierać się na trzech zasadniczych aspektach: wsparciu duchowym, posłudze charytatywnej, a także wykorzystaniu potencjału seniorów oraz ich doświadczenia. – Papież Franciszek zachęcał księży do zastosowania w duszpasterstwie zasady „otwartych oczu i uszu”, abyśmy dostrzegali ludzkie problemy, a jednocześnie mieli cierpliwość wsłuchiwania się w ludzkie historie – przypomina kapłan.

Dialog międzypokoleniowy

Kolejną wartością ale i wyzwaniem dla całej wspólnoty Kościoła jest dialog międzypokoleniowy. – Im głębsze są relacje międzypokoleniowe, tym mocniejsza jest rodzina. W tych relacjach widziałbym jeden z istotnych wymiarów budowania Kościoła, dlatego nieustannie powinny być umacniane – mówi KAI krajowy duszpasterz Apostolstwa Chorych. Wzmacnianie tych więzi to zadanie wspólne dla dziadków, dzieci i wnuków. – Budowanie tych relacji w przypadku dzieci wobec rodziców zasadza się na przykazaniu Bożym: Czcij ojca swego i matkę swoją – tłumaczy ks. Bartoszek.

Duszpasterstwo seniorów, wpisuje się także w duszpasterstwo rodzin. – Pierwszą komórką Kościoła jest domowy Kościół. Często słyszymy niepokojące historie, kiedy dzieci zostawiają starszych w czasie świąt samych w domu, w szpitalu, czy domach opieki, aby mogli sobie przeżywać święta w tzw. „świętym spokoju”, a to właśnie wówczas powinny być pogłębiane relacje rodzinne. Nawet gdy pogłębia się demencja lub inne choroby związane z wiekiem, to bardziej potrzebne jest dla nich wsparcie i miłosierdzie – podkreśla krajowy duszpasterz Apostolstwa Chorych. Coraz częściej obserwuje się porzucanie osób starszych w rodzinie. – To zjawisko wpisuje się w ducha „nowoczesnych” i technokratycznych społeczeństw, które są w stanie człowieka starego zredukować do kategorii niepotrzebnego odpadu. Ojciec święty w tym kontekście mówi wprost, że pozostawienie na łasce losu osoby starszej jest grzechem ciężkim – tłumaczy z kolei ks. Chromy.

Samotność, a duszpasterstwo rodzin

Dotychczas uważano, że wystarczy zapewnić seniorom odpowiedni byt materialny, jednak są także inne potrzeby, o których się zapomina. Są to prawidłowe relacje rodzinne, wypełnienie wolnego czasu, aktywność religijna, intelektualna, czy wsparcie medyczne, oraz psychologiczne. Największym problemem ludzi w podeszłym wieku jest jednak samotność i poczucie nieprzydatności. Do tego dochodzi doświadczenie choroby, cierpienia, niezrozumienia, brak poczucia bezpieczeństwa, które prowadzą do alienacji tych osób. – Ten starszy człowiek często zostaje sam, nieraz ze swoją niepełnosprawnością, dlatego takie osoby potrzebują pomocy i wsparcia, i my tego wsparcia im udzielamy – mówi siostra Elia, pielęgniarka z Hospicjum Felicjanek, przy ul. Nowowiejskiej w Warszawie. – To że ktoś usiadł, że go się umyło, ubrało, zatroszczyło o niego, daje ogromną radość – wyznaje siostra.

Papież Franciszek w Orędziu na XXXII Światowy Dzień Chorego, który będzie obchodzony 11 lutego, pisze: „Czas starości i choroby jest często przeżywany w samotności, a niekiedy wręcz w opuszczeniu (…) uleczmy rany samotności i izolacji, współpracujmy, aby przeciwdziałać kulturze indywidualizmu, obojętności, odrzucenia, oraz rozwijać kulturę czułości i współczucia.”

Programy senioralne

– Wydawało nam się, że głównym problemem seniorów jest ubóstwo, jednak nie mniejszym jest samotność – wyjaśnia dla KAI koordynatorka programów senioralnych Caritas Polska, Monika Figiel. – Wielu starszych cierpi w ukryciu. Należy zachęcać wiernych świeckich związanych z różnymi grupami parafialnymi, aby próbowali aranżować spotkania ze starszymi. Oni potrzebują wysłuchania – dodaje ks. Bartoszek. Dlatego w realizację programów pomocowych Caritas zaangażowanych jest wielu wolontariuszy. – Większość seniorów nawiązuje z nimi bliskie relacje i spotykają się systematycznie.  Wolontariusz pomoże w zakupach, przyjdzie na herbatę, ugotuje coś, a nawet umyje okno. Pomaganie ludziom nadaje sens ich życiu – wskazuje koordynatorka.

Formalnie zapisanych jest 4500 wolontariuszy, z czego każdy z nich może opiekować się trzema seniorami. Ponadto wolontariuszami są głównie seniorzy. Jednak wciąż potrzebne są kolejne inicjatywy i programy. – Największą pomocą jest program „Na codzienne zakupy” dla 11 tysięcy seniorów na ponad 20 mln złotych – mówi Monika Figiel. Kościół wskazuje adekwatne i różnorodne działania, które powinny być realizowane przez duszpasterzy wobec osób w podeszłym wieku. Jak podkreśla doradca duchowy katolickiego stowarzyszenia seniorów Vie Montante Internationale ks. Roman Chromy – Postawa pasywnego oczekiwania na wiernych, w tym na seniorów, dziś nie wystarcza. Kapłani muszą do tych ludzi docierać.