Konferencja „System ochrony małoletnich w Kościele w Polsce”

Dzień Modlitwy i Pokuty

Ks. Piotr Studnicki, kierownik Biura Delegata KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży zaprezentował 7. Dzień Modlitwy i Pokuty za grzech wykorzystania seksualnego, który odbędzie się 24 lutego pod hasłem „Szukam o Panie Twojego oblicza” z Psalmu 27. Podkreślił, że te biblijne słowa zachęcają wiernych do utożsamienia się z historią ludzi skrzywdzonych. W parafiach i wspólnotach kościelnych odprawiane są wówczas nabożeństwa drogi krzyżowej i Msze święte w intencji osób skrzywdzonych.

Ks. Studnicki poinformował, że Biuro Delegata KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży przygotowało na Dzień Pokuty i Modlitwy specjalne materiały duszpasterskie, które są owocem współpracy z osobami skrzywdzonymi. Tekst Drogi Krzyżowej przygotował ks. Tarsycjusz Krasucki (franciszkanin, w młodości skrzywdzony przez ks. Andrzeja Dymera), a rozważania różańcowe Alicja (osoba skrzywdzona wykorzystywaniem seksualnym), natomiast modlitwę wiernych napisała siostra albertynka (jedna z 15 sióstr, które towarzyszą wykorzystanym seksualnie). Propozycje kazania przygotował ks. Artur Chłopek (duszpasterz pokrzywdzonych z diecezji krakowskiej). Materiały zostały rozesłane do diecezji, są także dostępne na stronie: https://wspolnotazezranionymi.pl/

Ks. Studnicki zaznaczył, że w wielu polskich kościołach wciąż brakuje informacji nt. Dnia Modlitwy i Pokuty za grzech wykorzystania seksualnego. - W głosie skrzywdzonych słychać głęboką potrzebę, ogromny brak i ogrom wyzwania, które przez nami stoi – przyznał, dodając, że mimo podjęcia licznych inicjatyw pomocowych, nie przekłada się to jeszcze na normalną praktykę w Kościele lokalnym. jako dowód zaprezentował wstrząsający list od osoby skrzywdzonej, 50-letniej kobiety, która podkreśliła, że nigdy nie słyszała o możliwości zgłaszania krzywdy w swojej parafii, ani o modlitwach za osoby skrzywdzone.

Poinformował, że już w przeddzień Dnia Modlitwy i Pokuty, na Jasnej Górze podczas Apelu Jasnogórskiego, w czwartek 23 lutego o 21.00, osoby zranione wykorzystaniem seksualnym zostaną objęte modlitwą. Ta intencja wybrzmi szczególnie w pierwszy piątek Wielkiego Postu w sanktuarium w Krakowie-Łagiewnikach podczas modlitwy Koronką do Bożego Miłosierdzia. Delegat KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży abp Wojciech Polak, będzie w tym dniu przewodniczył drodze krzyżowej oraz Eucharystii w katedrze gnieźnieńskiej. Informacje o modlitwach w całej Polsce powinny być dostępne na stronach internetowych poszczególnych diecezji.

Duchowny zaapelował o włączenie się w obchody Dnia Modlitwy i Pokuty, chociażby przez wspomnienie o skrzywdzonych w zwykłej, codziennej modlitwie lub uczestniczenie w Eucharystii. - To ważne dla osób skrzywdzonych - poczucie, że tego dnia Kościół się za nich szczególnie modli – podkreślił. Zachęcił również do wsparcia akcji #RazemByPomagać, która działa w mediach społecznościowych, gdzie będą się pojawiać materiały informacyjne i edukacyjne dotyczące zarówno Dnia modlitwy i pokuty, jak też działania systemu prewencji i ochrony.

System ochrony i prewencji

Prowadzący konferencję Marcin Przeciszewski wyjaśnił, że działalność systemu ochrony osób małoletnich i bezbronnych oraz prewencji w Kościele w Polsce, oparty jest na kilku filarach. W każdej diecezji i zgromadzaniu zakonnym powołano delegata ds. ochrony dzieci i młodzieży (osoba, która m.in. przyjmuje zgłoszenia, udziela pomocy, zbiera informacje do ewentualnego procesu), a także duszpasterza oraz kuratora (monitoruje sprawców i ich sposób postępowania po odbyciu kary). W każdej diecezji oraz w wielu zgromadzeniach zakonnych wdrożono już specjalne programy prewencji, które maja uchronić dzieci i młodzież przed możliwością stania się ofiarami przestępstw na tle pedofilskim. Pracę tę koordynuje w skali kraju delegat KEP ds. ds. ochrony dzieci i młodzieży (abp Wojciech Polak) oraz koordynator KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży (o. Adam Żak SJ). Oprócz tego istnieją wyspecjalizowane instytucje Centrum Ochrony dziecka w Krakowie i Fundacja św. Józefa.

Fundacja Świętego Józefa

Marta Titaniec, prezes zarządu Fundacji św. Józefa, powołanej w 2019 r. przez Konferencję Episkopatu Polski, podsumowała 4 lata działalności tej fundacji, której celem jest pomoc osobom skrzywdzonym wykorzystywaniem seksualnym. Wyjaśniła, że oprócz bezpośredniego kontaktu z pokrzywdzonymi i wysłuchaniu ich, fundacja pomaga również bezpośrednio, przez granty dla pokrzywdzonych.

Przedstawiła projekty jakie w ub. r. zrealizowała fundacja. Pierwszym z nich było wysłanie do blisko 500 szkół poradnika „Profilaktyka przemocy seksualnej wobec uczniów w szkole katolickiej”. Drugim była współpraca z uczelniami wyższymi w finansowaniu i promocji kursów i studiów podyplomowych służących profesjonalizacji osób zaangażowanych w diecezjach i zgromadzeniach w system ochrony dzieci i młodzieży. Trzeci obszar to Punkty Konsultacyjne dla osób zranionych w Poznaniu, Gnieźnie, Kaliszu, Ciechanowie, Gdańsku i Toruniu. Są to miejsca pierwszego kontaktu osób skrzywdzonych z przedstawicielami Kościoła (głównie świeckimi), którzy pragną im pomóc, towarzyszyć i wesprzeć profesjonalną pomocą.

Kolejną inicjatywą jest współpraca z ukraińskim Centrum Godności Dziecka działającym przy Katolickim Uniwersytecie we Lwowie, sfinansowanie tłumaczenia na język ukraiński publikacji „Spowiednik wobec dramatu wykorzystania seksualnego. Poradnik”.

Najnowszym projektem Fundacji jest mail konsultacjekanoniczne@fsj.org.pl. - Prawnicy kanoniści są do dyspozycji osób skrzywdzonych w celu wyjaśnienia pism jakie otrzymują z sądów kościelnych. Zapewniają też pomoc w przygotowaniu takich pism oraz towarzyszenie w procesach. - Porady są bezpłatne i anonimowe. Zapewniam, że zajmują się tym specjaliści – podkreśliła Titaniec.

Marta Titaniec poinformowała, że w 2022 roku Fundacja św. Józefa przeznaczyła w sumie 1 654 337,22 zł na granty dla osób skrzywdzonych i podmiotów prawnych oraz na działania własne. Ponadto przeznaczono 273 996,64 zł na finansowanie bezpośredniej pomocy dla 36 osób. Pieniądze były przeznaczone na udzielenie pomocy: terapeutycznej, duchowej, medycznej (leki), edukacyjnej, prawnej, konsultacji psychiatrycznych. - To blisko dwukrotnie więcej niż w 2021 roku i dziesięciokrotnie więcej niż w 2020 roku – zaznaczyła. Wyjaśniła, że pieniądze te pochodzą ze składek polskich księży oraz z zakonów męskich. Jest to wyraz solidarności polskich księży z osobami skrzywdzonymi.

Centrum Ochrony Dziecka

Postęp w tworzeniu kościelnego systemu prewencji, mimo wciąż wielu niedoskonałości i mozolnie zmieniającej się mentalności wśród duchowieństwa, zaprezentował ks. Adam Żak SJ, koordynator KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży. - - Jeśli porównalibyśmy, jak to się wstydliwie zaczynało te kilka lat temu i stan dzisiejszy, to różnica jest ogromna - powiedział. Zdaniem o. Żaka, działalność Fundacji Świętego Józefa i Centrum Ochrony Dziecka, "jest potrzebna, ale to wszystko jest za mało". - Otrzymuję coraz więcej telefonów od osób zainteresowanym tym, gdzie mogą uzyskać pomoc. Jak stwierdził, są to głównie osoby skrzywdzone poza Kościołem. Dodał, że nie istnieje żaden pozakościelny fundusz, który wspierałby takie osoby. - Nie wiem, w jaki sposób fundusz pomocy osobom skrzywdzonym przestępstwem, który jest przy ministerstwie sprawiedliwości, dociera do tych osób - dodał.

O. Żak poinformował, że we współpracy z Akademią „Ignatianum” w Krakowie kierowane przez niego Centrum Ochrony Dziecka zainicjowało w 2016 r. studia podyplomowe z profilaktyki przemocy seksualnej wobec dzieci i młodzieży. Studia te trwają trzy semestry, a ukończyło je do tej pory 120 osób. Absolwenci studiów podejmują pracę m.in. jako asystenci socjalni i pracownicy instytucji opiekuńczo-wychowawczych. - Te osoby są swego rodzaju bazą i włączają się w życie Kościoła po to, aby tę całą pracę wspólnotową uczynić bardziej bezpieczną - argumentował o. Żak.

Obecnie ruszyła szósta edycja studiów podyplomowych. Ich uczestnikami są m.in. pedagodzy szkolni, pracownicy instytucji opiekuńczo-wychowawczych oraz wymiaru sprawiedliwości (w tym sędziowie i adwokaci), wreszcie duchowni oddelegowani przez swoich biskupów i przełożonych zakonnych do pełnienia potem funkcji delegata ds. ochrony dzieci i młodzieży.

Przykładem owocnego wykorzystania wiedzy zdobytej przez absolwentów studiów w COD - jak podkreślił o. Żak - jest diecezja kaliska. W ub. roku biskup kaliski Damian Bryl powołał specjalny zespół ds. prewencji. W jego skład wchodzą m.in. cztery świeckie absolwentki oraz księża-absolwenci. Zespół ten pracuje nad przygotowaniem programów prewencyjnych, których adresatami są szczególnie duszpasterze, współpracownicy parafialni, wolontariusze, liderzy wspólnot katolickich. Celem programów jest kształtowanie pozytywnych postaw wobec małoletnich oraz edukacja.

O. Żak wspomniał także o innych inicjatywach COD. W 2022 r. ukończony został projekt dotyczący opracowania zasad prewencji dla osób z niepełnosprawnością, zwłaszcza intelektualną. Dzięki ich pracy, gotowe są poradniki oraz materiały szkoleniowe, które można pobrać ze strony internetowej COD (https://cod.ignatianum.edu.pl/)

W ub. roku ukazał się też dokument pt. “Profilaktyka przemocy seksualnej wobec uczniów w szkole katolickiej”. Opracowanie to ma być pomocą dla dyrektorów szkół w takiej organizacji życia w szkole, aby była bezpiecznym środowiskiem. Broszura jest przeznaczona przede wszystkim dla szkół katolickich, ale jest zgodna z polskim prawem edukacyjnym i może być przydatna także dla dyrektorów szkół państwowych. Dyrektor COD zapowiada, że zespół, który opracował ten dokument ramowy, w 2023 r. przygotuje materiały szkoleniowe dla całego personelu szkolnego.

Ponadto na platformie e-learningowej Akademii Ignatianum dostępny jest też kurs dla młodych liderów grup młodzieżowych np. ruchów kościelnych, harcerstwa. Korzystając z tego szkolenia mogą zdobyć wiedzę jak dbać o ochronę swoich podopiecznych i jak reagować na ewentualne sytuacje budzące ich wątpliwości. W nowym roku dostępny będzie analogiczny kurs dla dorosłych liderów grup (25+). W przygotowaniu jest też projekt “Bezpieczna parafia”.

Jednym z absolwentów podyplomowych studiów na COD jest red. Tomasz Krzyżak, dziennikarz "Rzeczpospolitej" często podejmujący tematykę wykorzystywania seksualnego przez osoby duchowne. - Zajmuję się tą tematyką od przeszło dekady. Gdy wstępowałem na tę uczelnię, wydawało mi się, że wiem już o tym wszystko. Po pierwszych zajęciach okazało się, że nie wiem nic. Półtora roku studiów podniosły znacząco moje kompetencje i dzięki temu dziś z czystym sumieniem mogę nie tylko piętnować różne zaniedbania, które się pojawiają w Kościele, ale i uwrażliwiać ludzi na ten problem i zmieniać ich mentalność - wyjaśnił.

Tomasz Krzyżak uczestniczy także w pracach zespołu realizującego nowatorski projekt "Bezpieczna parafia" opracowany w Centrum Ochrony Dziecka. Celem tego projektu jest przygotowanie całościowej wizji ochrony małoletnich i osób bezradnych w parafii. - Zespół tworzy 12 osób, które nie pretendują do tego, aby w wychowaniu dzieci i młodzieży zastąpić rodziców czy szkołę, ale oferują pomoc, po którą można sięgnąć.

Krzyżak wspomniał, że parafie (a jest ich w Kościele katolickim w Polsce ponad 10 tys.) to najmniejsze kościelne struktury administracyjne, a jednocześnie jednostki działające "na pierwszej linii frontu": to tam spotyka się lokalna społeczność wiernych, od dzieci i młodzieży po osoby dorosłe. - Jeżeli chcemy w Polsce poważnie podchodzić do problemu wykorzystywania najmłodszych oraz ich ochrony i profilaktyki, to musimy zaczynać na tym najniższym poziomie - wskazał dziennikarz.

Wspomniany zespół pracuje od marca ub. roku. Praca ta przebiega w trzech podgrupach: jedna opracowuje materiały edukacyjne (w tym filmy) dla personelu parafialnego (księża, siostry zakonne, pracownicy świeccy) na temat problemu wykorzystywania seksualnego na podstawie już dostępnych oficjalnych kościelnych dokumentów; druga grupa przygotowuje konspekty zajęć edukacyjnych dla dzieci i młodzieży; wreszcie trzecia odpowiedzialna jest za komunikację i edukację dorosłych w parafii. - Te materiały mają być dla parafii propozycją. Nigdy nie zmusimy żadnego księdza, aby po nie sięgnął, bo nie mamy takich narzędzi. Ale to jest nasza oferta: sięgnąć, zobaczyć, być może wykorzystać to w pracy. Można ludzi na to uwrażliwiać i zmieniać ich mentalność - wyjaśnił Tomasz Krzyżak.

Centrum Godności Dziecka we Lwowie

Gościem konferencji (online) była też Iwanka Rudakiewycz z Centrum Godności Dziecka we Lwowie, która opowiedziała o zadaniach tej ukraińskiej instytucji powołanej pod auspicjami uniwersytetu katolickiego w Lwowie. Jest to struktura edukacyjna, której misją, jak mówiła prelegentka, jest tworzenie w Kościele greckokatolickim w Ukrainie kultury przyjaznej dla godności dziecka, co jest wartością bezwarunkową.

Centrum Godności Dziecka współpracuje z miejscowymi szkołami i organizacjami pozarządowymi, prowadzi kampanie edukacyjne nt. ochrony dzieci i młodzieży przed przemocą seksualną, zajmujemy się też wdrażaniem zasad dotyczących profilaktyki, prowadzi konferencje naukowe, szkolenia stacjonarne i online oraz badania nt. przemocy seksualnej. Te ostatnie poświęcone były w pierwszej edycji obywatelom Ukrainy, którzy doświadczyli tego dramatu w dzieciństwie, ale już wiadomo, że w wyniku napaści Rosji na Ukrainę projekt będzie obejmował także traumatyczne doświadczenia osób, jakie ucierpiały w ostatnich miesiącach. Ukraińska instytucja współpracuje także z Fundacją Świętego Józefa.