Żyć dla Boga

Charyzmatem wielu instytutów zakonnych jest duszpasterska praca z młodzieżą, szczególnie przez prowadzenie szkół różnego typu. Powszechnie znane są szkoły salezjańskie i placówki oświatowe pijarów, ale warto wiedzieć, że również barnabici, bracia szkolni i inni podejmują ten typ pracy duszpasterskiej.

Niektóre zakony męskie nastawione są tylko na jeden rodzaj działalności. Przykładem są kombonianie, którzy są zakonem misyjnym, i zgodnie z wolą założyciela działają tylko w Afryce. Inne charyzmat kontemplacyjny łączą z duszpasterstwem, jak karmelici bosi, którzy organizują rekolekcje zamknięte i parafialne, dni skupienia czy misje parafialne.

Dla wzrostu życia duchowego

Każdy zakonnik od chwili wstąpienia do klasztoru, aż do ślubów wieczystych, przechodzi okres formacji duchowej, która jednakże na tym się nie kończy. Konkretne przepisy danego zakonu, zwane konstytucjami, oraz programy formacyjne, istniejące w każdym instytucie zakonnym, określają charakter tzw. formacji stałej, której podlegają zakonnicy aż do końca życia. Ma ona na celu rozwój ich życia duchowego.

Formację zakonną rozpoczyna postulat. Trwa sześć miesięcy lub dłużej. Ma on na celu zbadanie powołania kandydata i jego dojrzałości, ułatwia też stopniowe przejście od życia świeckiego do życia prowadzonego w nowicjacie. Nowicjat zmierza ku temu, aby kandydaci na mnichów dokładniej rozpoznali Boże powołanie właściwe danemu zakonowi i doświadczyli życia w klasztorze. Jest to czas, w którym przełożeni mają możliwość poznania kandydata i potwierdzenia jego zamiaru. Według prawa kanonicznego powinien on trwać co najmniej 12 miesięcy, które kandydat spędza we wspólnocie nowicjuszy, pod kierownictwem odpowiedzialnego za formację duchową mistrza nowicjatu.

Kandydat do życia monastycznego na przykład w zakonie benedyktynów przyjeżdża do klasztoru jako gość, w celu zapoznania się z życiem konkretnej wspólnoty. Po wstępnych rozmowach i około dwutygodniowym pobycie w klasztorze, w rozmowie z opatem i mistrzem nowicjatu zostaje ustalony indywidualny dla każdego termin wstąpienia. Wstępując do klasztoru, kandydat rozpoczyna półroczny postulat. Następnie otrzymuje habit i rozpoczyna roczny nowicjat. Jeśli sprawdza się jego powołanie, wówczas po upływie pół roku składa śluby czasowe na rok, które w następnych latach odnawia dwukrotnie. Po pięciu latach od chwili rozpoczęcia postulatu, jeśli okaże się dostatecznie przygotowany, może złożyć śluby wieczyste. Ślubuje wówczas Bogu stałość miejsca zamieszkania, obyczaje monastyczne i posłuszeństwo. Aby być przyjętym do postulatu, trzeba mieć nie mniej niż 18 lat.

Filozof, teolog, kapłan

Kapłani zakonni przyjmujący święcenia przechodzą formację intelektualną, która jest zgodna z przepisami wydanymi przez Stolicę Apostolską. Obowiązkowe są studia filozoficzne i teologiczne. Studenci zakonni rozpoczynają studia po zakończeniu nowicjatu i złożeniu pierwszych ślubów.
U jezuitów formacja duchowa i intelektualna kandydatów do kapłaństwa złożona jest z kilku etapów i trwa kilkanaście lat. Nowicjat trwa dwa lata i jest pierwszym etapem życia zakonnego. Młodzi jezuici poświęcają czas przede wszystkim modlitwie i rozwijaniu życia wewnętrznego, poznawaniu zakonu i siebie samego. W nowicjacie podejmuje się także pewne zadania apostolskie (próba katechetyczna, próba w szpitalu). Okres ten kończy się złożeniem pierwszych ślubów zakonnych: czystości, ubóstwa i posłuszeństwa, przez które kandydat definitywnie wyraża wolę zostania jezuitą. Zaczyna się etap formacji intelektualnej, który polega na odbyciu trzyletnich studiów filozoficznych, zakończonych uzyskaniem tytułu licencjata. W tym czasie scholastycy (tak się nazywa kleryków jezuickich) podejmują także apostolstwo w różnych miejscach: w domach dziecka, wśród Romów, w duszpasterstwach akademickich.

Kolejnym etapem jezuickiej formacji jest tzw. magisterka, czyli praktyka apostolska, trwająca zazwyczaj dwa lata. Jest to czas, kiedy scholastyk zostaje włączony do apostolskiej pracy Towarzystwa Jezusowego: katechizuje, pomaga w prowadzeniu rekolekcji, w duszpasterstwie parafialnym. Po magisterce jezuita zaczyna studiowanie teologii. Po trzech latach uzyskuje tytuł magistra teologii i otrzymuje święcenia diakonatu. Dalsza formacja intelektualna to specjalizacja, która jest ukierunkowana na przyszłe zadania duszpasterskie. Święcenia kapłańskie jezuita otrzymuje w rok po diakonacie.

Po święceniach i kilkuletnim okresie pracy jezuita przeżywa trzecią probację - czas ten jest jakby powtórnym rocznym nowicjatem, przygotowującym do złożenia ostatniej (uroczystej) profesji. Są to śluby uroczyste i publiczne - składane w sposób odświętny po uprzednim ogłoszeniu publicznym tego faktu. Do profesji uroczystej dopuszcza ojciec generał. Każdy jezuita składający te śluby, oprócz trzech tradycyjnych, ślubuje szczególne posłuszeństwo Ojcu Świętemu. Jest to specyfika Towarzystwa Jezusowego.

Formacja jezuickich braci zakonnych jest krótsza. Po wspólnym nowicjacie składają oni śluby i zazwyczaj zaczynają pracę lub formację zawodową. Kilka lat po nowicjacie, podobnie jak kapłani jezuiccy, przeżywają trzecią probację.