Święty Maksym

W porównaniu z roztropną postawą obronną, jaką zajął Ambroży, aby usprawiedliwić swoją słynną inicjatywę wykupu jeńców wojennych, widzimy wyraźnie historyczne zmiany, jakie zaszły w stosunkach między biskupem a instytucjami miejskimi. Wspierany przez ustawodawstwo, które zachęcało chrześcijan do wykupywania więźniów, Maksym, w warunkach upadku władzy cywilnej Cesarstwa Rzymskiego poczuwał się w pełni uprawniony do sprawowania w tej dziedzinie kontroli nad miastem. Władza ta miała się stać z czasem coraz szersza i skuteczniejsza, aż do zastąpienia nieobecnych urzędników i instytucji cywilnych. W tym kontekście Maksym nie tylko zabiega o podsycanie w wiernych tradycyjnej miłości do miejskiej ojczyzny, ale także głosi wyraźny obowiązek stawiania czoła ciężarom podatkowym, jakkolwiek wydawałyby się poważne i uciążliwe (Kazanie 26, 2). Jednym słowem ton i treść kazań zakładają wzrost poczucia odpowiedzialności politycznej biskupa w szczególnych okolicznościach historycznych. Jest on "posterunkiem" w mieście. Kimże bowiem są owi strażnicy, pyta się Maksym w Kazaniu 92, "jeśli nie błogosławionymi biskupami, którzy umieszczeni, by tak rzec, na wysokiej skale mądrości dla obrony ludów, z daleka widzą zło, które nadciąga?". A w Kazaniu 89 biskup Turynu przedstawia wiernym swoje zadania, uciekając się do wyjątkowego porównania ról biskupa i pszczół: "Jak pszczoły", powiada, biskupi "przestrzegając czystości ciała, niosą pokarm życia niebieskiego, używają żądła prawa. Są czyści, aby oczyszczać, słodcy, aby karmić, surowi, by karać". Tak święty Maksym opisuje zadanie biskupa w swoich czasach.

W końcu analiza historyczna i literacka ukazuje wzrastającą świadomość politycznej odpowiedzialności władzy kościelnej w kontekście, w którym rzeczywiście zaczęła ona zastępować władzę cywilną. Taka jest bowiem linia rozwoju posługi biskupa w północno-zachodniej Italii, poczynając od Euzebiusza, który "jak mnich" mieszkał w swoim Vercelli, aż do Maksyma z Turynu, umiejscowionego "niczym strażnik" na najwyższej skale w mieście. Jest oczywiste, że kontekst historyczny, kulturowy i społeczny jest dziś głęboko odmienny. Dzisiejszy kontekst to raczej ten, który nakreślił mój czcigodny poprzednik, papież Jan Paweł II, w adhortacji posoborowej "Ecclesia in Europa", w której dokonał złożonej analizy wyzwań i znaków nadziei dla Kościoła w dzisiejszej Europie (6-22). W każdym razie, pomijając zmienione warunki, pozostają wciąż aktualne obowiązki wierzącego wobec swego miasta i ojczyzny. Wciąż przeplatają się zadania "uczciwego obywatela" z zadaniami "dobrego chrześcijanina".

Podsumowując, chciałbym przypomnieć słowa, jakimi konstytucja duszpasterska "Gaudium et spes" naświetla jeden z najistotniejszych aspektów jedności życia chrześcijanina: spójność wiary i zachowania, Ewangelii i kultury. Sobór wzywa wiernych, "aby kierowani duchem Ewangelii, starali się wiernie wypełniać swoje doczesne powinności. Dalecy od prawdy są ci, którzy wiedząc, że nie mamy tu trwałego miasta, ale szukamy przyszłego, uważają, że mogą z tego powodu zaniedbywać swoje obowiązki doczesne, nie zdając sobie sprawy, że właśnie przez wiarę są jeszcze bardziej zobowiązani do ich wypełniania, zgodnie z powołaniem, które każdemu zostało udzielone" (n. 43). Idąc za nauczaniem św. Maksyma i wielu innych Ojców, podejmijmy życzenie Soboru, aby wierni coraz bardziej pragnęli "wykonywać swoje doczesne zajęcia, łącząc wysiłki ludzkie, domowe, zawodowe, naukowe albo techniczne w jedną żywotną syntezę z wartościami religijnymi; kierując się ich autorytetem, wszystko przyporządkowujemy chwale Boga" (tamże.), a tym samym dobru ludzkości.