Polskie cerkwie, światowe dziedzictwo

DREWNIANE CERKWIE W UKARIŃSKIM REJONIE KARPAT

1. Drohobycz - Cerkiew św. Jerzego obwód lwowski, miasto Drohobycz

Cerkiew parafialna wzniesiona w 2. poł. XVII w. (obecnie stanowi część Regionalnego Muzeum Tradycji Ludowych w Drohobyczu). Trójdzielna cerkiew nowego typu halickiego z kryłosami. Szeroka konstrukcja zrębowa nawy głównej zwieńczona ośmioboczną barokową kopułą. Sanktuarium otoczone jest szerokim okapem dachu, który wokół nawy i babińca przekształca się w galerię na rzeźbionych filarach. Ściany konstrukcji nad galerią oraz wierzchołki są pokryte gontem. Wszystkie pomieszczenia we wnętrzu są otwarte. Ściany nawy, narteksu, empory oraz powierzchnia kopuły pokryte są polichromią z XVII i pocz. XVIII w., zachował się także ikonostas z XVII w. Cerkiew reprezentuje najwyższy poziom technologii budowania drewnianych kopuł. Przykład skutecznego zastosowania szerokiej gamy typowych dla budownictwa cerkiewnego technik ciesielskich. Dobrze zachowane dekoracje wnętrza stanowią dowód wysokiej wartości artystycznej i autentyzmu obiektu.

2. Jasina - Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego obwód zakarpacki, rejon rachowski

Cerkiew parafialna, wzniesiona w 1824 r. (obecnie wspólnie użytkowana przez parafię Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego i Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego). Zbudowana na planie krzyża, o konstrukcji zrębowej. Cerkiew typu huculskiego, jednokopułowa. Kościół otoczony jest okapem opartym o wsporniki. Ściany, dachy i kopuła namiotowa pokryte są gontem. We wnętrzu zachował się ikonostas, XVIII-wieczne ikony i gonfalon z początków XIX w. Elementem zespołu cerkiewnego jest także stary cmentarz z nagrobkami z różnych okresów oraz położona po północnej strony dwukondygnacyjna, zwieńczona kopułą, drewniana dzwonnica z 1813 r. Jest to jedna z najstarszych i najlepiej zachowanych cerkwi typu huculskiego, wzniesiona na planie krzyża z kopułą w centrum.

3. Matków - Cerkiew św. Dymitra obwód lwowski, rejon turkowski

Cerkiew wzniesiona w 1838 r. (obecnie parafia greckokatolicka), trójdzielna, o konstrukcji zrębowej. Cerkiew typu bojkowskiego z trzema kopułami. Cerkiew otacza przydaszek wsparty na rysiach, pod którym schowane są dwie zakrystie dobudowane w latach 30. XX w. Wnętrze pokryte jest malowidłami na tekturze z końca XIX w., wykonanymi według wcześniejszego wzoru. Zachowało się wyposażenie z 1. poł. XIX w. - ikonostas, sanktuarium główne i boczne oraz ławy. Najlepszy przykład architektury bojkowskiej spośród 70 zachowanych obiektów. Wartości artystyczne cerkwi są bardzo wysokie dzięki unikatowej konstrukcji, przypominającej wizualnie chińskie pagody. Mimo przemian zabudowy wsi krajobraz otoczenia cerkwi zachował historyczne dyspozycje przestrzenne. Ten wyraźny typ architektury został wprowadzony w XIX w. i występuje na stosunkowo niewielkim obszarze.

4. Potylicz - Cerkiew Zesłania Ducha Świętego obwód lwowski, rejon żółkiewski

Cerkiew wzniesiona w 1502 r. (obecnie parafia greckokatolicka), trójdzielna, o konstrukcji zrębowej. Świątynia starego typu halickiego. Ściana ponad okapami i dachy pokryte są gontem. Cerkiew otacza przydaszek wsparty na rysiach, pod którym schowane są dwie niewielkie zakrystie - przy ścianie południowej i północnej sanktuarium. Wewnątrz zachowały się: polichromia z 1628 r. i początków XVIII w., ikonostas z XVII w., ława z XVII w. oraz kolekcja ikon z XVI-XVIII w. Najlepiej zachowana cerkiew w archaicznym stylu (jeden z pierwszych etapów ewolucji cerkiewnej architektury drewnianej), stanowi przykład wczesnego stylu konstrukcji cerkwi kopułowych. Doskonale wpisana w otaczający krajobraz. W całości zachowana dekoracja malarska ikonostasu z XVII w. Centralna część z poźnorenesansowymi carskimi wrotami z ornamentem geometrycznym i dwiema ikonami namiestnymi - Najświętszej Maryi Panny i Chrystusa Pantokratora z 1684 r.

5. Rohatyń - Cerkiew Zesłania Ducha Świętego obwód iwanofrankowski, rejon rohatyński

Cerkiew wzniesiona prawdopodobnie na przełomie XV i XVI w. (obecnie oddział Iwanofrankowskiego Muzeum Sztuki), trójdzielna, o konstrukcji zrębowej. Cerkiew starego typu halickiego. Do zachodniej fasady babińca dobudowano trzykondygnacyjną, kwadratową dzwonnicę słupową połączoną przydaszkiem w jedną całość z cerkwią. Na południowej zewnętrznej ścianie cerkwi widnieją pozostałości polichromii z XVII w. We wnętrzu zachował się ikonostas z 1650 r., kolekcja ikon z XVI-XVIII w., starodruki, rzeźby i płyty nagrobkowe z XVII wieku. Spośród zgłoszonych obiektów jest to najstarsza cerkiew drewniana położona na terenie Ukrainy. Z architektonicznego punktu widzenia jest analogiczna do cerkwi w Radrużu i Potyliczu. Oryginalne wyposażenie wnętrza. Jeden z najlepszych renesansowych ikonostasów na Ukrainie, pochodzący z 1650 r.

6. Werbiąż Niżny - Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy obwód iwanofrankowski, rejon kołomyjski

Cerkiew parafialna wzniesiona w 1808 r. (obecnie parafia prawosławna Patriarchatu Kijowskiego), na planie krzyża, o konstrukcji zrębowej. Pięciokopułowa cerkiew typu huculskiego. Konstrukcja zrębowa pod okapem otwarta. Wewnątrz polichromia z końca XX w., ikonostas z początków XIX w. Najlepiej rozwinięty przykład ewoluujących etapów cerkwi huculskiej. Obiekt zasługuje na szczególną uwagę, ponieważ stanowi świadectwo wyraźnego, odrębnego stylu architektonicznego, niepodobnego do innych spotykanych w regionie. Cerkiew prezentuje najwyższy kunszt ciesielski.

7. Użok - Cerekiew św. Michała Archanioła obwód zakarpacki, rejon wielkoberezneński

Cerkiew parafialna wzniesiona w 1745 r. (obecnie parafia prawosławna Patriarchatu Moskiewskiego). Układ trójdzielny, konstrukcja zrębowa z drewna świerkowego. Cerkiew typu bojkowskiego, trójkopułowa. Przestrzenie nawy i sanktuarium otwarte na całą wysokość i ściągnięte krzyżowymi belkami stropowymi. We wnętrzu zachował się ikonostas, ołtarz z XVIII w., XVII-wieczne ikony i starodruki z XVII w. Współczesne elementy wystroju cerkwi nie powinny być oceniane na podstawie kryteriów estetycznych, są one wyrazem autentycznych potrzeb duchowych miejscowej społeczności, która odzyskała wolność praktyk religijnych dopiero po upadku ZSSR i uzyskaniu niezależności przez Ukrainę. Jest to położona najdalej na południe cerkiew bojkowska. Stanowi wyjątkowy przykład trójdzielnej cerkwi z dzwonnicą umieszczoną nad babińcem.

8. Żółkiew - Cerkiew św. Trójcy obwód lwowski, rejon żółkiewski

Cerkiew wzniesiona w 1720 r. (obecnie parafia greckokatolicka), trójdzielna, o konstrukcji zrębowej. Cerkiew nowego typu halickiego, trójkopułowa. Wysoka ośmioboczna wieża z kopułą góruje nad każdą częścią konstrukcji. Kamienna zakrystia nakryta dwuspadowym dachem dobudowana do wschodniej ściany sanktuarium powstała przed 1750 r. Pod okapem znajduje się otwarta konstrukcja zrębowa, natomiast ściany nad nim pokryte są gontem, podobnie jak kopuły i dachy. W nawie - ikonostas z 1. poł. XVIII w., główny ołtarz, ławy i konfesjonał z XIX w., w sanktuarium - polichromie z końca XVIII w. o motywach architektonicznych z wpisanymi scenami starotestamentalnymi. Jedna z najlepiej zachowanych cerkwi trójkopułowych z XVIII w. Reprezentuje klasyczny typ halicki, którego struktura opiera się na tradycyjnej konstrukcji kijowskiej. W całości zachowało się wyposażenie wnętrza, jest to najlepszy przykład wystroju wnętrza XVIII-wiecznej cerkwi.