Celnik i bezgrzeszny potwór

Podczas uważnej lektury Starego Testamentu odkryjecie ze zdumieniem, że wojsko izraelskie, przygotowując się do bitwy, pościło. Owszem, z jednej strony chodzi o to, że lepiej stawać do walki, będąc na czczo, bo gdybyś został zraniony w pełen brzuch, to już się z tego nie wyliżesz. Z drugiej strony jednakże post ten miał jeszcze inny sens. Szło o to, żeby pokazać: jestem słaby. Skoro ja jestem słaby, to Bóg będzie walczył. Wojsko izraelskie osłabiało się postem przed bitwą, żeby Bogu zrobić miejsce do walki. Są takie fragmenty w Starym Testamencie, gdzie Bóg mówi: Jest was za dużo. To znaczy, że jesteście za silni na to, aby wygrać. Musicie być słabsi. Mówię o tym, bo taka postawa jest postawą dziecka. Dziecko wie, że jest słabe. Co dziecko może w świecie dorosłych? Może jedynie oberwać, konkurując z dorosłym. I dziecko ma zrozumienie swojej słabości.

Problemem faryzeusza jest jego pycha. Nie jest problemem to, że spełnia dobre czyny – chwała Bogu, że je spełnia – ale to, że te czyny są źródłem jego pychy Podobnie jak przypowieści o natarczywym przyjacielu, także przypowieści o faryzeuszu i celniku bardzo rzadko używa się jako przykładu w wykładach o modlitwie. Sprawdzałem dzieje egzegezy tego tekstu i zauważyłem, że o wiele częściej przypowieść ta jest używana do wykładu o pokorze: niemal cała tradycja egzegetyczna podkreśla w tym tekście nie tyle modlitwę, ile pokorę. Może to i dobrze, gdyż dzięki temu w naszej refleksji o modlitwie odkrywamy coś bardzo ważnego –  mianowicie to, że kluczem do modlitwy jest pokora.

Katechizm Kościoła katolickiego mówi o tym bardzo pięknie. I to zaraz na samym początku swojego wykładu o modlitwie (w numerze 2559). Znajdujemy tam próbę definicji modlitwy i Katechizm mówi tak: modlitwa jest podniesieniem umysłu do Boga. Naturalną koleją rzeczy pojawia się pytanie: Skąd przemawiamy, modląc się? Czy z wysokości naszej pychy i naszej własnej woli, czy z głębokości serca pokornego i skruszonego? Jest to pytanie rozpoznawcze do modlitwy. Skąd mówisz do Boga? Czy stanąłeś na wysokości własnej woli i  własnej pychy, czy zszedłeś do samej głębokości serca, które jest pokorne i skruszone? Kto się upokarza, będzie wywyższony. Dalej Katechizm mówi, że pokora jest fundamentem modlitwy. W jakim sensie fundamentem? Odpowiedź jest zaskakująca i odkrywcza: pokora jest dyspozycją do przyjęcia daru modlitwy za darmo. Bo człowiek jest „żebrakiem Boga”. Jeśli jesteś żebrakiem, to nie masz czym zapłacić za to, co dostajesz. Możesz dostać tylko za darmo. Wszystko, co możesz w sobie mieć, to pragnienie. Ale nie masz w sobie tytułu, żadnego oprócz swojej biedy, żeby dar ten dostać. Wcale ci się nie należy. Jest to myśl odkrywcza, olśniewająca – potrzebujemy pokory, bo modlitwa jest darem od Boga. Możesz się otworzyć na ten dar jedynie przez pokorę. I tu tkwi cała bieda faryzeusza, który przychodzi na modlitwę bez odrobiny pokory.

W Starym Testamencie człowiekiem wielkiej modlitwy był Mojżesz, z którym Bóg rozmawiał twarzą w twarz, jak rozmawia przyjaciel z przyjacielem. I nie przypadkiem Tora w Księdze Liczb nazywa Mojżesza najpokorniejszym ze wszystkich ludzi, jacy żyli na ziemi. Człowiek największej modlitwy jest jednocześnie najpokorniejszy ze wszystkich ludzi. Kontekst tego określenia Mojżesza też jest charakterystyczny. Dzieje się to wtedy, gdy Miriam i Aaron występują przeciw swemu bratu pełni zazdrości o to, że Bóg rozmawia tylko z Mojżeszem, a przecież oni, według własnego mniemania, nie są gorsi. To zamach na Mojżesza ze strony najbliższych ludzi, ze strony brata i siostry. Cios z najmniej spodziewanej strony, od najbliższych, których zjada pycha. Co możesz wtedy zrobić? Wtedy możesz się modlić. Ale żebyś się za nich modlił tak, jak Mojżesz modlił się za Miriam, która – okazało się – zapadła na trąd, musiałbyś być niesamowicie pokorny. Mojżesz był najpokorniejszym ze wszystkich ludzi.