Prawda w konfrontacji z ideologią

Czuję obecność kard. Wyszyńskiego, a jest to zarazem świadectwo, że życie nie kończy się wraz ze śmiercią – mówi ks. prof. Waldemar Chrostowski, wybitny biblista. Stwierdza, że największym zagrożeniem dla humanistyki jest coraz większa presja politycznej poprawności, i ocenia, że „pożyteczni idioci” znajdują sobie miejsce nawet na wydziałach teologicznych. Opowiada też o tym, co zawdzięcza kardynałowi Wyszyńskiemu, o swoich pasjach naukowych, o dialogu chrześcijańsko-judaistycznym, o roli przewodnika po Ziemi Świętej oraz o zamiłowaniu do filatelistyki.

Alicja Wysocka: „Jeżeli udało mi się czegoś w życiu dokonać, a starałem się, żeby nie było to życie leniwe, zawdzięczam to przede wszystkim kardynałowi Wyszyńskiemu” – powiedział Ksiądz Profesor podczas tegorocznego Święta UKSW, odbierając Nagrodę Rektora za wybitne osiągnięcia naukowe. To bardzo osobista deklaracja…

Ks. prof. Waldemar Chrostowski: – Tak – i wynika ze sprawiedliwości. Kardynałowi Stefanowi Wyszyńskiemu zawdzięczam przede wszystkim kapłaństwo, które jest największym darem. Moja droga do święceń kapłańskich była wyboista i decyzji Księdza Prymasa zawdzięczam, że od 6 czerwca 1976 r. jestem kapłanem. Pamiętam jego słowa, które stanowią motto wszystkiego, co mi się wydarzyło w życiu: Jeżeli rzucają kamienie pod nogi, to trzeba się cieszyć, bo z tych kamieni można budować schody, którymi idzie się coraz wyżej. To była logika Jego życia, naznaczonego cierpieniami i przeciwnościami, której starałem się uczyć i ją wdrażać.

Dzięki decyzji Księdza Prymasa niespełna dwa lata po święceniach zostałem skierowany na studia do Rzymu, w Papieskim Instytucie Biblijnym. Z tym wyjazdem wiąże się niezwykłe wspomnienie – mówię o tym bardzo rzadko, ale sądzę, że warto dać świadectwo w przeddzień beatyfikacji. Mój przyjazd do Rzymu nastąpił 26 sierpnia 1978 r. i zbiegł się z wyborem papieża Jana Pawła I. Na konklawe był obecny kard. Wyszyński i wówczas, w Rzymie, odbyliśmy kilka serdecznych i ważnych dla mnie rozmów. 8 września, tuż przed swoim powrotem do Warszawy, Ksiądz Prymas wręczył mi swoją biografię wydaną w Stanach Zjednoczonych, z niezwykle wymownym wpisem: Drogiemu Księdzu Waldemarowi Chrostowskiemu błogosławi na pracę w Rzymie, na Instytucie Biblijnym i z życzeniami, by unikał błędów, których ja nie zdołałem uniknąć. Wielki Prymas, który liczył wtedy 77 lat życia, daje młodemu księdzu-studentowi taką dedykację! Czyż nie świadczy to o Jego ogromnej pokorze i niepospolitej dobroci? Taki obraz Prymasa – Ojca w sobie noszę i zachowuję. Dla mnie ta dedykacja to zobowiązanie i relikwia.

AW: Ksiądz Profesor powiedział również, że doświadcza wsparcia kard. Wyszyńskiego z „drugiej strony życia”.

– To prawda, w trudnych momentach, których przecież nie brakowało, jego prowadzenie i pomoc okazywały się najbardziej skuteczne. Jestem o tym przekonany i publicznie o tym świadczę, bo czuję Jego obecność. Jest to zarazem świadectwo, że życie nie kończy się wraz ze śmiercią. Beatyfikacja to nie tylko ważny akt Kościoła katolickiego, lecz i jeden z istotnych przejawów wyznania wiary w zmartwychwstanie i życie wieczne.

AW: Ze wspomnień Księdza Profesora wyłania się postać Prymasa, który mimo że został nazwany Prymasem Tysiąclecia, był człowiekiem niezłomnym, wielkim, nie był niedostępny, surowy ani „na dystans”.

– Ci, którzy przedstawiali kard. Stefana Wyszyńskiego jako człowieka surowego i niedostępnego, albo go nie znali, albo od początku jego prymasostwa mu się tak czy inaczej sprzeciwiali. To był zresztą największy ból Księdza Prymasa. Sądzę, że w wielu sytuacjach on tych ludzi po prostu unikał, ale nie dlatego, że się ich bał, lecz dlatego, że nie chciał, by mnożyli swoje złe emocje i sprzeciwy.

Niechętnie mówi się o tym, co działo się podczas Soboru Watykańskiego II, kiedy w Rzymie rozrzucano ulotki przeciwko Prymasowi i domagano się od papieża Pawła VI ustanowienia w Polsce nuncjusza tłumacząc, że Prymas ma zbyt duże przywileje. Rozmaite przejawy wrogości wobec niego, których źródło leżało na obrzeżach Kościoła w Polsce, dawały też o sobie znać poza Rzymem, w innych krajach, co Księdza Prymasa bardzo bolało.

Ksiądz Prymas był, mówiąc językiem Jana Pawła II, człowiekiem sumienia oraz człowiekiem, który w każdym warunkach był sobą. Okazywał szacunek innym, lecz wymagał także szacunku dla siebie. Jego postać nie jest pomnikowa w tym sensie, że był kimś stojącym na piedestale i ponad codziennymi troskami. Był człowiekiem, który szybko się wzruszał, był życzliwy ludziom, wyczulony na ich potrzeby i troski. Ale przeżył w swoim życiu tak wiele, że nie pozwalał na to, by go instrumentalnie traktowano i wykorzystywano.

AW: Uzasadniając wniosek dla Nagrody Rektorskiej ks. prof. Roman Bartnicki podkreślał ogromny dorobek naukowy i popularyzatorski Księdza Profesora. Wyliczył, że średnio co cztery dni ukazywała się jakaś nowa publikacja. Co z tej pracy jest najważniejsze?

– Mój dotychczasowy dorobek obejmuje ponad trzy tysiące pozycji bibliograficznych. Dokonywanie oceny, co z tego uznaję za najważniejsze, jest trudne, ale spróbuję odpowiedzieć. Po pierwsze, dużą wagę przywiązuję do badań i publikacji biblijnych, w których zawarłem hipotezę o istnieniu asyryjskiej diaspory Izraelitów. To dość specjalistyczna sprawa, o znaczeniu przełomowym dla spojrzenia na historię biblijnego Izraela oraz na proces kształtowania się jego świętych tradycji i datowanie ksiąg świętych.

Chodzi o to, że pod koniec VIII wieku przed Chrystusem Imperium Asyrii najechało na Królestwo Izraela, deportując z jego terytorium około 50 tysięcy mieszkańców. Druga Księga Królewska lakonicznie sugeruje, że zaginęli w pomroce dziejów, nie dokonawszy niczego istotnego. Natomiast z moich badań, opartych na innych miejscach Biblii, a przede wszystkim na źródłach pozabiblijnych, zwłaszcza asyryjskich, wynika, że owe 50 tysięcy deportowanych nie rozpłynęło się, lecz rychło okrzepło. W Mezopotamii stworzyło prężną diasporę, która ocaliła dziedzictwo Izraelitów i stała się płodnym podłożem dla nowych wygnańców, którzy ponad stulecie później, w początkach VI wieku przed Chrystusem, zostali deportowani z Jerozolimy i Judy do Mezopotamii przez Babilończyków. O ile początkowo w środowisku biblistów ta teza została przyjęta dość powściągliwie, o tyle teraz, kiedy została opublikowana także w języku angielskim, zyskuje coraz więcej zwolenników i rozpoczęła „drążenie” nowego kierunku badań i studiów biblijnych.
Reklama

Drugi kierunek mojej pracy naukowo-dydaktycznej łączy się z wielkim rozczarowaniem i dotyczy dialogu chrześcijańsko-judaistycznego. Mogę powiedzieć – może nieskromnie – ale trzeba mówić prawdę: w zakresie teologicznych relacji Kościoła z Żydami i judaizmem nigdzie nie dokonało się tyle, ile w Akademii Teologii Katolickiej i w początkowym okresie istnienia Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Na naszej uczelni odbyło się 18 dorocznych sympozjów teologicznych pod hasłem Kościół a Żydzi i judaizm. Nigdzie na świecie nie było tak systematycznie realizowanej inicjatywy, prowadzonej z naciskiem na religijne i teologiczne aspekty stosunków chrześcijańsko-żydowskich.

AW: To była autorska inicjatywa Księdza Profesora?

– Tak, to był mój pomysł, zapoczątkowany w 1989 roku i ja go cały czas, oczywiście we współpracy z innymi, realizowałem, pod koniec również w kooperacji z Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu, na którym równolegle pracowałem przez dziewięć lat, od 2001 do 2010 roku. Staraniem ATK i UKSW ukazywała się cenna seria wydawnicza „Kościół a Żydzi i Judaizm” i półrocznik „Maqom” jako Biuletyn Instytutu, a potem Zakładu Dialogu Katolicko-Judaistycznego. To tylko niektóre inicjatywy! Wieloletni wysiłek dał podstawę dla zaistnienia tzw. polskiej szkoły dialogu. Można by się z tego cieszyć, gdyby nie to, że z czasem, zarówno na UKSW jak i w Kościele w Polsce, zabrakło rzeczywistego rozwijania tej drogi.

Kolejni następcy abp. Henryka Muszyńskiego i Stanisława Gądeckiego w funkcji przewodniczącego Komisji Episkopatu ds. Dialogu z Judaizmem właściwie problematyką teologiczną się nie interesowali. Cała wcześniejsza praca została w dużej mierze zahamowana, ale mimo to nie była bezowocna. Opowieść o wieloletnich doświadczeniach w tym przedmiocie zawarłem w trzech tomach rozmów zatytułowanych: Bóg, Biblia, Mesjasz, a także Kościół, Żydzi, Polska oraz Prawda, Chrystus, Judaizm, wydanych przez „Frondę”. Poszczególne tomy miały po kilka i kilkanaście wydań.

Chociaż kościelne kontakty z Żydami poszły w innym kierunku, jednak te publikacje i inicjatywy mocno przeorały świadomość katolików polskich w dziedzinie relacji katolicko-żydowskich.