Masz to jak w banku

Jak działa system bankowy? By odpowiedzieć na to pytanie, należałoby zacząć od kilku bardziej szczegółowych pytań. Skąd banki mają pieniądze, dzięki którym mogą udzielać kredytów i pożyczek? Co oferują i na czym zarabiają? Dlaczego w Polsce mamy wiele banków? Kto i jak reguluje system bankowy? Co to jest rynek międzybankowy?

Bogata oferta

A więc po kolei. Banki z jednej strony udzielają kredytów i pożyczek, ale z drugiej przyjmują depozyty, czyli nasze oszczędności – w formie oprocentowanych rachunków (kont) oszczędnościowych i lokat. I to głównie dzięki tym depozytom mają kapitał na udzielanie kredytów i pożyczek (mają go też m.in. ze spłacanych rat kredytowych i pożyczkowych). Ich oprocentowanie jest wyższe niż rachunków oszczędnościowych i lokat. Dzięki tej różnicy banki zarabiają. I nawet jeśli oprocentowanie rachunków i lokat jest niewielkie (tak jak obecnie), to i tak bardzo wielu ludzi trzyma swe oszczędności w bankach, bo uważa, że tak jest najbezpieczniej.

Banki oferują też prowadzenie bieżących kont (rachunków) bankowych, ale za tę usługę coraz częściej nie pobierają opłaty. Posiadaczom kont wydają karty płatnicze (służące do wypłaty pieniędzy w bankomatach i płacenia za zakupy) i zachęcają ich do korzystania z kart kredytowych, które są czymś w rodzaju odnawialnego kredytu.

Udzielanie kredytów, przyjmowanie depozytów i prowadzenie bieżących kont to najważniejsze bankowe usługi. Bardzo dużą część rynku bankowego stanowią kredyty na zakup mieszkania czy domu, czyli tzw. kredyty hipoteczne. Banki chętnie udzielają takich kredytów, bo są one bezpieczne: ich zabezpieczeniem jest bowiem hipoteka. Dzięki niej, póki nie spłacimy kredytu, bank ma prawo do naszego mieszkania czy domu. W szczególności dotyczy to sytuacji, gdy kredytobiorca przestaje spłacać kredyt.

W Polsce mamy wiele banków: od bardzo dużych aż po małe banki spółdzielcze. Dlaczego jest ich wiele, a nie jeden? Dlatego, że rynek bankowy, nie licząc okresu komunizmu w naszym kraju, od początku działał tak, jak każdy inny sektor gospodarki – była na nim dopuszczona wolna konkurencja. A że od początku uchodził za lukratywny i ważny, to banków zawsze było wiele. Z tych powodów instytucji bankowych jest dużo nie tylko w Polsce, np. Niemcy mają dużo małych banków lokalnych.

Strażnicy bezpieczeństwa

Dlaczego nasze pieniądze są w bankach bezpieczne? Dlatego, że rynek bankowy w wielu krajach, w tym w Polsce, należy – obok rynków leków i żywności – do najbardziej uregulowanych i najmocniej nadzorowanych przez państwo. Regulacje prawne dotyczące tego sektora mają na celu przede wszystkim zapewnienie bezpieczeństwa pieniądzom powierzonym bankom oraz dokonywanym za ich pośrednictwem operacjom finansowym (np. przelewom).

W Polsce system bankowy jest nadzorowany przede wszystkim przez Narodowy Bank Polski (NBP) i Komisję Nadzoru Finansowego (KNF). Dodatkową gwarancją bezpieczeństwa powierzonych bankom pieniędzy jest Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG), zasilany z obowiązkowych składek odprowadzanych przez banki komercyjne. Jeśli jakiś bank zbankrutuje, co w bardziej rozwiniętych gospodarczo krajach (takich jak Polska) zdarza się rzadko, to jego klienci nie tracą swoich pieniędzy. Wtedy zwraca im je, w całości w przypadku kwot do równowartości 100 tys. euro, właśnie BFG, który w szczególnych przypadkach gwarantuje też zwrot większych niż 100 tys. euro kwot.

KNF natomiast w imieniu państwa nadzoruje rynek finansowy, w tym bankowy, oceniając co najmniej raz w roku sytuację finansową poszczególnych banków, jakość zarządzania nimi i zgodność ich działań z przepisami. Określa też m.in. normy dopuszczalnego ryzyka podejmowanego przez banki i sprawdza, czy określone reguły nie zostały przekroczone. KNF dba o prawidłowe funkcjonowanie rynku finansowego – zwłaszcza o jego stabilność, przejrzystość i bezpieczeństwo. Rygorystycznie egzekwuje wymogi nałożone na banki przez prawo bankowe, które w Polsce dokładnie określa, jak mają one funkcjonować, jakie kryteria spełniać i jakim warunkom trzeba sprostać, by móc otworzyć nowy bank. Te wymogi nakładają na banki obowiązek tworzenia m.in. systemów kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem. Szczegółowo opisują, jakie warunki należy spełnić, by móc kierować bankiem (by dana osoba została członkiem zarządu banku, musi najpierw na to zgodzić się KNF, podobnie jest w przypadku zmiany właściciela banku). Dotyczą też w dużej mierze kwestii finansowych. Zobowiązują banki na przykład do dysponowania odpowiednio dużymi funduszami własnymi i odpowiednią płynnością finansową, do udzielania kredytów do takiej łącznej kwoty, by nie stwarzało to zagrożenia dla banku. Innymi słowy, rolą KNF jest czuwanie nad tym, by banki działały w sposób ograniczający do minimum ryzyko wpadnięcia przez nie w tarapaty finansowe i ryzyko bankructwa. Za złamanie przepisów KNF może nałożyć na bank nawet bardzo dotkliwe kary, łącznie z zawieszeniem jego zarządu czy ograniczeniem zakresu jego działalności lub nawet likwidacją banku.

Bank centralny

Kluczową rolę w systemie bankowym odgrywa Narodowy Bank Polski, który odpowiada m.in. za organizację rozliczeń pieniężnych, czyli systemów płatniczych. NBP prowadzi też system płatności SORBNET2, który obejmuje rachunki (konta) bieżące banków i umożliwia przeprowadzanie transakcji na rynku międzybankowym. Istota tego rynku polega na tym, że jedne banki pożyczają od drugich pieniądze (tylko banki od banków) lub lokują swe środki w innych bankach (w postaci oprocentowanych lokat). Pożyczają środki, które znajdują się na ich bieżących kontach w banku centralnym – w Polsce to NBP – i które pochodzą z tzw. rezerwy obowiązkowej i środków utrzymywanych na tych kontach dobrowolnie (w określonym okresie rozliczeniowym rezerwa obowiązkowa musi znajdować się w banku centralnym, czyli w NBP). Dzięki temu banki, które mają większe rezerwy finansowe, większą od niezbędnej płynność finansową, mogą pożyczać swe środki bankom, które w danym momencie mają ich niedobór. Nie chodzi o niedobór oznaczający złą kondycję finansową banku, ale o niedobór kapitału służącego do udzielania kredytów i pożyczek. Jeśli ludzie, firmy i instytucje biorą dużo kredytów, to nie wszystkie banki mają wystarczająco dużo kapitału, by udzielić ich wszystkim chętnym mającym odpowiednią wiarygodność kredytową. Dlatego pożyczają ów kapitał od innych banków.

Ważnymi zadaniami NBP są „działania na rzecz stabilności krajowego systemu finansowego oraz kształtowania warunków niezbędnych do rozwoju systemu bankowego”. System finansowy oznacza w tym przypadku głównie system bankowy, bo stabilność tego systemu, bezpieczeństwo finansowe banków, ma kluczowe znaczenie dla gospodarki i rozliczeń pieniężnych. NBP analizuje i ocenia zagrożenia dla stabilności systemu finansowego (w tym bankowego), a wyniki tych analiz, wraz z rekomendacjami działań ograniczających zidentyfikowane ryzyko, publikuje w raportach. To jeden z elementów nadzoru NBP nad systemem bankowym. Innym jest m.in. funkcjonujący w ramach NBP wewnętrzny Komitet Ryzyka Systemowego. Nasz bank centralny monitoruje również i analizuje rozwój systemu finansowego. Od rozwoju tego systemu i jego struktury wiele zależy. Jeśli jest on za słabo rozwinięty, może to hamować rozwój gospodarczy kraju. Ale jeśli jest przerośnięty lub ma nieodpowiednią strukturę, może doprowadzić do kryzysu finansowego bądź zwiększyć jego zasięg i koszty.

Jak czytamy na stronie NBP, „działając na rzecz stabilności krajowego systemu finansowego i jego rozwoju, NBP współpracuje z innymi instytucjami państwowymi – w szczególności Ministerstwem Finansów, KNF oraz BFG – tworzącymi wspólnie sieć bezpieczeństwa finansowego”. Instytucje te są reprezentowane w Komitecie Stabilności Finansowej, którego zadaniem jest „koordynacja działań na rzecz utrzymania lub przywrócenia stabilności systemu finansowego w przypadku bezpośredniego zagrożenia kryzysem i w czasie jego trwania”. W Polsce system nadzoru nad systemem bankowym jest rozbudowany i udoskonalany, a więc możemy być spokojni o powierzone bankom pieniądze. •

Wygraj nagrody!

• Przeczytaj uważnie tekst z cyklu „Ekonomia po prostu”, rozwiąż krzyżówkę, znajdującą się na ostatniej stronie dodatku telewizyjnego, i odczytaj hasło utworzone z ponumerowanych liter. Nagrody czekają! • Atrakcyjne nagrody czekają również na uczestników zabawy dostępnej na internetowej stronie cyklu „Ekonomia po prostu”. Wystarczy wejść na: www.ekonomia.gosc.pl i rozwiązać quiz lub wypełnić ankietę dotyczącą treści artykułu z cyklu „Ekonomia po prostu”. Wśród uczestników zabawy zostaną rozlosowane nagrody.