Negocjator

Zamiast Komisji Wspólnej

Komisja Wspólna Episkopatu i władz PRL była po 1956 r. podstawowym instrumentem kształtowania relacji państwo–Kościół. Początkowo udawało się tam sporo załatwić, jednak później, kiedy Władysław Gomułka coraz bardziej odchodził od ideałów, które wyniosły go do władzy jesienią 1956 r., jej możliwości stawały się coraz bardziej ograniczone. Prace Komisji ustały, kiedy w 1967 r. Episkopat Polski desygnował do niej bp. Ignacego Tokarczuka z Przemyśla, nieakceptowanego przez władze. Jego wysunięcie do Komisji Wspólnej komuniści potraktowali jako afront i w ogóle zaniechali jej zwoływania.

W tej sytuacji jedynym ośrodkiem komunikacji pozostał bp Dąbrowski. Jego znaczenie w całym polskim Kościele ogromnie wzrosło. Codziennie musiał się mierzyć z tysiącem spraw, od problemów poszczególnych parafii do kwestii zasadniczych dla całego Kościoła. 

Jego partnerem w latach 70. był prof. Kazimierz Kąkol. Jego biografia może być interesującym przyczynkiem do skomplikowanych polskich wyborów po 1945 r. Pochodził z rodziny inteligenckiej, w czasie okupacji ukończył podchorążówkę AK. Brał udział w powstaniu warszawskim, za męstwo został odznaczony Krzyżem Walecznych. Został szefem Urzędu do Spraw Wyznań w 1974 r., kiedy ekipa Gierka postawiła na bardziej subtelną rozgrywkę z Kościołem. Prowadząc dialog z Watykanem, chciano zdezawuować linię prymasa Polski. Między innymi dzięki determinacji i przezorności bp. Dąbrowskiego ten chytry zamysł spalił na panewce. Zamiast rozmów PRL–Watykan, ponad głowami prymasa i polskich biskupów, władze musiały zaakceptować „grę w trójkącie”, jak później napisał Kąkol.

W tamtym czasie bp Dąbrowski spotykał się z min. Kąkolem lub jego zastępcą Aleksandrem Merklem, szarą eminencją Urzędu do Spraw Wyznań nawet 3–4 razy tygodniowo. Część spraw udawało mu się załatwić, niektóre złe rozwiązania złagodzić, inne odsunąć w czasie. Komisja Wspólna zebrała się znów dopiero jesienią 1980 r. Biskup Dąbrowski uczestniczył w jej pracach aż do końca swej służby w Kościele.

Kronikarz

Wybór Jana Pawła II wzmocnił jego pozycję. W 1982 r. został mianowany przez papieża arcybiskupem ad persona. Abp Dąbrowski przygotowywał pielgrzymki papieskie do Polski w latach 1979–1992. Zwłaszcza trzy pierwsze (1979, 1983, 1987 r.) miały ogromne znaczenie dla rozwoju sytuacji politycznej w Polsce. Budowały przestrzeń aktywności obywatelskiej i realnie przyczyniły się do upadku komunizmu. Jak wcześniej cieszył się całkowitym zaufaniem kard. Wyszyńskiego, w podobnym stopniu mógł na nim polegać także kard. Glemp. Ostrożny, ale nie bojaźliwy, trafnie wyczuwał, gdzie w rozmowach z władzami przebiega granica, której przekroczyć nie można. Jednocześnie wiedział, gdzie kończą się możliwości dalszych ustępstw, poza które Kościół nie może się cofnąć, aby nie narazić się na utratę zaufania społecznego.

Wszyscy, którzy go znali, podkreślali, że miał fenomenalną pamięć. Po każdej rozmowie z władzami zasiadał do pisania obszernego sprawozdania z ich przebiegu, co później służyło mu do przygotowywania notatek dla prymasa bądź biskupów. Z dbałością o najmniejsze szczegóły starał się w notatkach i zapiskach przedstawiać intencje oraz argumentację strony przeciwnej. Ta dokumentacja, wydana przez Petera Rainę, stanowi dzisiaj jedno z najważniejszych źródeł badania relacji Kościół–państwo w PRL.

Arcybiskup Dąbrowski zmarł w grudniu 1997 r. Był świadkiem i kronikarzem, ale także uczestnikiem wielkiej gry, jaką komuniści toczyli nad Wisłą o dusze Polaków. To, że jej nie wygrali, było również jego wielką zasługą.