Finansowanie Kościołów w Europie

1.2. Rodzaje przychodów

a. W krajach europejskich wspólnoty wyznaniowe zazwyczaj nie polegają tylko na jednym źródle dochodu, ale raczej na kombinacji kilku źródeł. W dziedzinie tej zachodzą zresztą ciągłe zmiany.

b. We wszystkich krajach Europy wspólnoty wyznaniowe utrzymują się ze składek wiernych lub sympatyków. Składki te mogą mieć formę darowizn, ale także opłat członkowskich. W wielu wypadkach wspólnoty otrzymują również wynagrodzenie za świadczone przez siebie usługi o charakterze religijnym. We wszystkich państwach europejskich wspólnoty wyznaniowe mają własne źródła dochodu, takie jak nieruchomości, przedsiębiorstwa (banki czy browary, przedsiębiorstwa rolne, hotele, domy do wynajęcia), praca wykonywana przez ich personel i wiele innych. Zasoby te jednak różnią się znacznie w zależności od kraju i wspólnoty wyznaniowej.

W dalszej części niniejszego opracowania takie źródła finansowania są opisane wtedy, gdy przybierają konkretną formę, co dotyczy opłat członkowskich w ramach podatku kościelnego.

c. We wszystkich państwach europejskich wspólnoty wyznaniowe korzystają z pewnych ulg podatkowych. Różnią się one znacznie w zależności od konkretnych okoliczności, warunków prawnych czy statusu danej wspólnoty. Mogą to być bezpośrednie zwolnienia z podatku, takie jak zwolnienie z podatku od wartości dodanej, podatku dochodowego lub podatku od darowizn czy podatku spadkowego, a także zwolnienia dla darczyńców – w formie odliczenia darowizny od podstawy opodatkowania. Przepisy prawa są tutaj bardzo szczegółowe. Zazwyczaj ulgi podatkowe stanowią wyraz uznania znaczenia funkcji dobroczynnych pełnionych przez wspólnoty wyznaniowe. Czasami wspólnoty są zwalniane z różnych konkretnych opłat administracyjnych.

W niniejszym opracowaniu tego rodzaju ulgi podatkowe i zwolnienia z opłat administracyjnych są opisane ogólnie.

d. W wielu krajach za korzyści finansowe, jakimi cieszą się wspólnoty wyznaniowe, można uznać wkład państwa lub opłaty ponoszone przez państwo z tytułu usług świadczonych przez wspólnoty na terenie lub na rzecz instytucji państwowych – od posługi kapelanów wojskowych po prowadzone przez wspólnoty wyznaniowe nauczanie religii w szkołach państwowych. W takich wypadkach kapelani wojskowi, nauczyciele religii w szkołach państwowych lub pracownicy o podobnym charakterze, pełniący swoje funkcje w instytucjach publicznych, mogą być opłacani bezpośrednio z budżetu państwa.

Płatności takie są wspomniane w niniejszym opracowaniu wtedy, gdy – jak się wydaje – mają istotne znaczenie.

e. Za wkład finansowy państwa na rzecz wspólnoty wyznaniowej można także uznać sytuację, w której państwo organizuje naukę religii w szkołach publicznych lub akademickie studia i nauczanie teologiczne na państwowych uczelniach, ponosząc koszty takiej działalności. To samo można jednak uznać również za rzeczywiste zadanie państwa o tyle, o ile naukę religii i teologię potraktuje się jako element ogólnej edukacji i ogólnego wychowania. W większości krajów europejskich powszechniejsze jest właśnie to drugie podejście.

Płatności takie również są wspomniane w niniejszym opracowaniu wtedy, gdy – jak się wydaje – mają istotne znaczenie.

f. W wielu krajach europejskich usługi świadczone przez wspólnoty wyznaniowe są finansowane w ramach ogólnego systemu finansów publicznych lub ogólnych dotacji państwowych. Tak może być w wypadku prywatnych szkół, szpitali, przedszkoli, domów opieki, ośrodków poradnictwa czy uczelni. Podobne usługi świadczone przez inne prywatne grupy w społeczeństwie mogą stanowić część tego samego systemu finansowego, na przykład systemu dotacji dla szkół prywatnych czy systemu ubezpieczeń w ochronie zdrowia. Niemniej jednak dochody organizacji religijnych osiągnięte w ramach takiego systemu są także traktowane jako finansowanie religii.

Niniejsze opracowanie wspomina o takich dochodach wtedy, gdy jest to uzasadnione.

g. W niektórych państwach Europy za finansowanie religii można uznać prawo wspólnot wyznaniowych do bezpłatnego czasu antenowego u nadawców publicznych lub prywatnych. Z drugiej strony, przynajmniej w niektórych wypadkach, można to traktować jako usługę świadczoną przez wspólnoty wyznaniowe w ramach ogólnych usług realizowanych przez nadawcę.

Niniejsze opracowanie wspomina o takich sytuacjach wtedy, gdy jest to uzasadnione.

h. W państwach europejskich były lub są w mocy przepisy przejściowe tam, gdzie nastąpiła zmiana systemu, na przykład we Włoszech, w Niemczech i we Francji, lub tam, gdzie w ostatnim czasie zwrócono wspólnotom wyznaniowym wcześniej zabraną im własność. W wielu wypadkach, w zależności od sytuacji historycznej, dochodziło do przepływu wartości materialnych od wspólnot wyznaniowych do państwa albo od państwa do wspólnot wyznaniowych.

W niniejszym opracowaniu takie wydarzenia są opisane ogólnie.