Biblia Gutenberga z Pelplina – od piątku w Muzeum Narodowym w Warszawie

Od 7 lutego w Muzeum Narodowym w Warszawie rozpocznie się pokaz Biblii Gutenberga, najdroższej książki świata, przechowywanej na co dzień w Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie. Będzie to także okazja do przyjrzenia się także obiektom w Galerii Sztuki Średniowiecznej warszawskiej placówki. Wystawa potrwa do 23 marca.

Specjalnie przygotowana ścieżka poświęcona średniowiecznej kulturze pisma poprowadzi zwiedzających śladem malarskich i rzeźbiarskich wyobrażeń ksiąg, osób czytających lub piszących, a także inskrypcji o rozmaitych formach i funkcjach. Podczas pokazu zostaną również zaprezentowane obiekty zazwyczaj niedostępne, przechowywane w Magazynie Studyjnym. Ich obecność, ze względu na motywy w nich zawarte, będzie doskonałym dopełnieniem ścieżki.

Biblia drukowana w Moguncji przez Johannesa Gutenberga, w latach 1452–1455, stanowi świadectwo, a zarazem symbol przełomu, jaki dokonał się w Europie dzięki zastosowaniu wynalazku ruchomej czcionki. Nowa technika umożliwiła szybszą produkcję książek, a co za tym idzie łatwiejszą wymianę informacji, przyczyniła się do upowszechnienia wiedzy i popularyzacji nowych idei.

Dwutomowa Biblia jest pierwszym w Europie wielkim tekstem drukowanym tą metodą, a jej pojawienie zbiega się z rozwojem prądu, który nazywamy humanizmem. Technologia Gutenberga szybko rozprzestrzeniła się, na terenie Cesarstwa powstały liczne oficyny drukarskie sprzedające książki w całej Europie.

Marcin Bogusz, kurator wystawy, zwraca uwagę, że prezentowana Biblia zawiera niezwykłą mnogość inskrypcji. – Chodzi np. o te umieszczone przy wizerunkach zmarłych, w których proszą one Boga o zmiłowanie czy też bardziej rozbudowane, zawierające fragmenty modlitw – tłumaczy Bogusz w rozmowie z KAI.  

Z kilkudziesięciu zachowanych do dzisiaj woluminów Biblii Gutenberga za najcenniejsze i najciekawsze uznaje się te przechowywane do dziś w Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie. O ich wartości przesądza nie tylko fakt, że należą do najwcześniejszych prac mogunckiego drukarza.

W ostatnim stuleciu losy pelplińskiej Biblii Gutenberga splatały się z burzliwą historią Polski. W obliczu zagrożenia wojennego w 1939 księga została wywieziona przez Warszawę, Paryż i Wielką Brytanię do Kanady. Podczas drugiej wojny światowej znajdowała się w skarbcu Bank of Montreal w Ottawie. Do Polski wróciła w 1959, nim jednak trafiła do Pelplina, przez kilka dni była eksponowana w Muzeum Narodowym w Warszawie. W rocznicę tego wydarzenia, 7 lutego 2025, rozpocznie się w MNW pokaz Biblii Gutenberga, będący okazją do przyjrzenia się także obiektom w Galerii Sztuki Średniowiecznej.

Jak zaznaczają organizatorzy, wyjątkowy pokaz jednej z pierwszych drukowanych ksiąg, zabytku tak ważnego dla rozwoju cywilizacji zachodniej, w erze kultury cyfrowej, wszechobecnych memów i fake newsów, skłania do refleksji nad współczesnymi sposobami kreowania i obiegu informacji, ich odbioru oraz naszych możliwości percepcji.

Wystawie towarzyszyć będą wykłady poświęcone nie tylko samej Biblii Gutenberga ale szerzej – kulturze druku pierwszych ksiąg, jej zdobień, itd. Zaprezentowana zostanie także książka wydana przez Muzeum Diecezjalne w Pelplinie zawierająca najnowsze badania dotyczące przechowywanego tam skarbu.

Przechowywany w Pelplinie egzemplarz Biblii jest kompletnym wydaniem Pisma Świętego. Została przygotowana do druku i wydrukowana w latach 1452-1455 w Moguncji przez Jana Gutenberga, który był również jej wydawcą.

Biblia wydrukowana została prawdopodobnie w ok. 200 egzemplarzach – 165 na papierze i 35 na pergaminie. Znaki wodne świadczą, że papier grubości od 0,21 do 0,29 mm pochodził z piemonckich papierni.

Do naszych czasów przetrwało 48 egzemplarzy tej najcenniejszej książki świata, z czego tylko 20 kompletnych. Najwięcej w USA – 14.

Muzeum pelplińskie posiada dwutomową – jedyna w Polsce – wersję na papierze, mającą oryginalną XV-wieczną oprawę, wykonaną przez mistrza Henryka Costera z Lubeki. Całość obejmuje łącznie w dwóch tomach 641 kart zadrukowanych obustronnie w dwóch kolumnach o wymiarach 285 mm x 85 mm, zawierających 40-42 wierszy.